Wroclaw - Dr. Ryszard Kamiński v království vodních a bahenních rostlin – I.

Autor: Roman Rak · 30.7.2011 · Článek #368 ·

Dokument obsahuje interaktivní galerii, prohlédněte si ji na www.akvarista.cz.

Uplynul téměř rok, co jsem navštívil Wroclaw. Krásné město s úžasnou historií a taky zároveň město s velmi zajímavou botanickou, japonskou a zoologickou zahradou. Setkání s Dr. Ryszard Kamińským bylo pro mne tehdy neopakovatelným a nezapomenutelným zážitkem. Již tehdy jsem se domluvil, že uděláme tuhle reportáž, na které jsme poctivě průběžně pracovali několik měsíců.

Richarda napadla dobrá myšlenka. Když už si s tím dáváme tolik práce, proč reportáž neudělat dvojjazyčnou. Česko-polskou. Stejně to budeme muset překládat, tak proč toho nevyužít a nedát text i polským kolegům – akvaristům a rostlinkářům – formou odkazu na jejich webové stránky (jen doufám, že při vyšší návštěvnosti se Pavlovi nezhroutí server, Polsko je přeci jenom podstatně větší než Česká republika, a to se týká i počtu akvaristů, je tam velmi vyspělá "aquscapingová kultura" a v neposlední řadě Richardovo velmi zvučné jméno, které dokáže přitáhnout znalé akvaristy. A to Poláci velmi dobře vědí o;).

Ještě než jsme dopsali tuhle reportáž, stihnul jsem ještě s několika akvaristickými kolegy jednu červencovou (letošní návštěvu), takže jsem stihnul pořídit i další várku fotografií.

Takže dnes přinášíme k posouzení nový projekt, takový pokus. Zároveň musím s radostí oznámit (než se začtete dále - doufám pro rostlináře, a snad i ostatní – do velmi zajímavého rozhovoru), že Richard přijal naše pozvání a přijede v září přednášet na výstavu akvarijních rybek do Pražské botanické zahrady Na Slupi.

Poděkování se obvykle píše až na konec. Dneska musím udělat ale výjimku, protože té práce bylo opravdu hodně. Kromě slov díků Richardovi za jeho ochotu a pohostinnost musím poděkovat i Marianu Laukovi a Dáše Kubinové za jejich pomoc s polštinou a Petru Novákovi za stylistické i odborné připomínky a korektury.

Takže, začněme s první otázkou na Richarda:
1/26 Kiedy został założony Ogród Botaniczny we Wrocławiu i jak długo trwa tradycja kolekcji roślin wodnych i bagiennych?
Uniwersytet Wrocławski został utworzony w 1811 r. poprzez połączenie jezuickiej akademii Leopoldiny i uniwersytetu z Frankfurtu nad Odrą – Viadriny. W tym samym roku założony został Ogród Botaniczny (ok. 5 ha) na miejscu zburzonego przez wojska napoleońskie fortu obronnego, który to teren został podarowany Uniwersytetowi przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III.

Za datę powstania kolekcji roślin wodnych i błotnych strefy umiarkowanej przyjęto 1830 r., kiedy dyrektorem ogrodu został Nees von Esenbeck sporządzono spis roślin zasiedlających starorzecze Odry leżące na terenie nowo powstałego Ogrodu oraz po raz pierwszy posadzono na jego obrzeżu rośliny przywiezione spoza Wrocławia.

Pierwsze wzmianki o skromnej wówczas kolekcji tropikalnych roślin wodnych pochodzą z 1878 r, kiedy to w wyniku przebudowy kompleksu szklarni wybudowano szklarnię ekspozycyjną z 4 trójkątnymi basenami dla tropikalnych roślin wodnych i dużym basenem centralnym, w którym uprawiana była Victoria amazonica. Stąd też szklarnię nazywano; Victoriahaus (niem.) i "Wiktoria" (pl.).

Po II wojnie światowej odbudowaliśmy całkowicie zniszczone szklarnie. W "Wiktorii" jak przed laty uprawiana była wiktoria, której towarzyszyły inne gatunki wodnych roślin tropikalnych. Jednakże zasadniczy rozwój kolekcji nastąpił po roku 1956, kiedy w strukturze ogrodu wyodrębniono dział roślin wodnych i błotnych (aktualna nazwa: dział roślin wodnych i bagiennych). W tym też roku rozpoczęto budowę pierwszych akwariów.

Kdy byla založena Botanická zahrada ve Wroclawi a jak dlouhá je tradice sbírek vodních a bahenních rostlin?
Wroclavská univerzita byla založena roku 1811 spojením Leopoldovy jezuitské akademie ve Wroclavi s univerzitou z Franfurktu nad Odrou Viadrina. V tom samém roce byla založena Botanická zahrada s rozlohou 5 ha, v místě obranné pevnosti zbořené napoleonskými vojsky, pozemky univerzitě daroval pruský král Fridrich Vilém III.

Za datum vzniku kolekce vodních a bahenních rostlin mírného pásma byl přijat rok 1830. V době, kdy byl ředitelem zahrady Nees von Esenbeck, se provedl soupis rostlin vyskytujících se v meandrech Odry, ležících na uzemí nově vzniklé zahrady a poprvé byly na jeho břehu vysazeny rostliny dovezené z okolí Wroclavska.

První zmínky o tehdy skromné kolekci tropických vodních rostlin pocházejí z roku 1878, kdy z důvodu přestavby skleníku byl vybudován expoziční skleník se čtyřmi trojúhelníkovými nádržemi pro tropické vodní rostliny a velkou centrální nádrží, ve které byla pěstována Victoria amazonica (Viktorie královská). Z tohoto vznikl název skleníku "Viktoriahaus" (něm.) nebo "Wiktoria" (pol.).

Po druhé světové válce jsme znova vybudovali úplně zničené skleníky. Ve "Wiktorii" byla stejně jako před lety pěstována viktorie, které dělaly společnost také jiné druhy tropických rostlin. Zásadní rozvoj kolekce začal po roce 1956, kdy ve struktuře zahrady bylo vyčleněno oddělení rostlin vodních a bahenních. V tomto roce se začala stavět první akvária.

2/26 Ile gatunków roślin wodnych można tutaj znaleźć w zbiornikach ub szklarniach?
Kolekcja roślin klimatu umiarkowanego od końca lat 90-tych XX w. ilościowo jest taka sama; zmienia się jedynie jej skład. Liczy ok. 350 taksonów. Tworzy ją 103 odmian uprawnych (kultywary) barwnych grzybieni zimotrwałych, wraz z 12 gatunkami i naturalnymi odmianami tych pięknych roślin i ok. 230 innych gatunków flory rodzimej i z innych kontynentów strefy umiarkowanej. Kolekcja grzybieni (Nymphaea) i grążeli (Nuphar) ma status kolekcji narodowej. Postępująca dystrofizacja stawu naturalnego powodowała wycofanie się wielu gatunków roślin charakterystycznych dla zbiorników mezo- i eutroficznych; w końcu lat 90-tych przeważały w nim już grążele i grzybienie. Katastrofa ekologiczna, jaka go dotknęła w 2004 r. (zimowa awaria zasuwy i wpłynięcie pod lód do stawu ścieków miejskich) jeszcze bardziej pogłębiła ten proces. Przybyło natomiast wiele gatunków typowych dla torfowisk.

Kolekcja tropikalnych roślin wodnych i błotnych, także będąca naszą kolekcją narodową, aktualnie liczy ok. 400 taksonów należących do 252 gatunków z 83 rodzajów i niestety jest nieco mniejsza jak przed laty. Zwiększyła się liczba taksonów, które można uprawiać w akwariach, ale odpadło wiele gatunków dużych roślin, które uprawiano w "Wiktorii". W roku 2005, z uwagi na całkowitą dekapitalizację, musieliśmy zamknąć kompleks dużych szklarni ekspozycyjnych (palmiarnia, "Australia" i "Wiktoria".

Kolik druhů vodních rostlin zde lze v nádržích a ve sklenících nalézt?
Poznámka k překladu: V dalším textu se vyskytují výrazy, odvozené od latinského výrazu trofeo, nebo trofie, což zde znamená "výživa", kde upřesnění dodávají předpony "dys", což zde znamená nedostatek nebo snižování, "eu", což znamená dobrá. Pozor, nezaměňovat "trofický" s výrazem "tropický", neboli pocházející z tropů.

Kolekce rostlin mírného pásma od konce 90. let 20. století je početně stejná, mění se pouze její složení. Zahrnuje přibližně 350 taxonů. Tvoří ji 103 pěstovaných odrůd (kultivarů) leknínů, s 12 druhy a přírodními odrůdami těchto nádherných rostlin a přibližně 230 dalšími druhy původních rostlin i z jiných kontinentů mírného pásma. Kolekce leknínů (Nymphaea) a stulíků (Nuphar) má statut národní sbírky. Postupující dystrofizace (vyčerpávání živin) přírodního stavu způsobila zrušení mnoha druhů rostlin, charakteristických pro eutrofní (dobře živinami zásobené) nádrže, koncem 90. let již převažovaly lekníny a stulíky. Ekologická katastrofa, která ho zasáhla v roce 2004 (zimní havárie ventilů a vniknutí komunálního odpadu) ještě více prohloubila tento proces. Naopak přibylo hodně druhů typických pro rašeliniště.

Kolekce tropických vodních a bahenních rostlin je také naší národní sbírkou, a nyní zahrnuje cca 400 taxonů náležících do 252 druhů z 83 rodů, a bohužel je o něco menší než byla dříve. Zvětšil se počet taxonů, které je možné pěstovat v akváriích, ale vypadlo hodně druhů velkých rostlin, které se pěstovaly ve velké nádrži ve Viktorii. V roce 2005, s ohledem na celkové snížení majetku jsme museli uzavřít celý komplex velkých expozičních skleníků (palmový dům, "Austrálie", "Viktorie").

3/26 Jakie rośliny uważasz za najbardziej cenne z kolekcji lokalnych?
Jeśli chodzi o rośliny terenu otwartego to wszystkie gatunki chronione, zagrożone i ginące (w sumie ok. 40 gatunków) oraz rzadkie w uprawach i w handlu odmiany grzybieni; natomiast z roślin tropikalnych niektóre rzadko występujące w innych kolekcjach gatunki z rodzaju Echinodorus i Anubias.

Jaké rostliny bys považoval za nejvzácnější z místních sbírek?
Co se týká rostlin otevřeného terénu (venkovních), jsou to všechny chráněné, ohrožené a vymírající druhy (celkem asi 40 druhů), dále jsou to výjimečně pěstované druhy leknínů. Zatímco z tropických rostlin jsou to některé výjimečně se vyskytující v jiných kolekcích druhy rodů Echinodorus a Anubias.

4/26 Czy wymieniasz rośliny np. z innymi ogrodami botanicznymi itp?
Tak, ale obecnie w stopniu niewielkim. Nasza kolekcja roślin – nazwijmy ją umownie – akwariowych, tj, takich, które można uprawiać w akwariach jest jedną z największych w świecie. Innych gatunków, które są uprawiane w ogrodach botanicznych w większych szklarniach i tropikalnych basenach, na razie nie mamy gdzie uprawiać i eksponować; ponadto nie zamierzamy konkurować z ośrodkami mającymi naukowe kolekcje, stanowiące podstawę prowadzonych specjalistycznych badań systematyczne czy genetycznych. Aktualnie nie mamy warunków także na powiększanie kolekcji roślin strefy umiarkowanej (brak miejsca i brak zróżnicowania troficznego zbiorników wodnych). Wyjątkiem jest tutaj kolekcja Nymphaea, którą w najbliższych latach planujemy powiększyć.

Tu należy natomiast podziękować firmom (ogrodnictwom wodnym) produkującym rośliny dla akwarystów, które darowiznami wspomagały i powiększały naszą kolekcję. Około 190 taksonów (nieomal 48 % naszej kolekcji) pochodzi od nich; DENNERLE – 55 taksonów, TROPICA – 38, Hans BARTH @ Heiko SCHLICHTING – 30, Karel RATAJ, syn a otec – 24, OGRODY WODNE – 23 i ZOOloGica – 19 taksonów. Za to im serdecznie dziękuję.

Vyměňuješ si rostliny např. s jinými botanickými zahradami apod.?
Ano, ale nyní v menší míře. Naše kolekce rostlin – nazvěme je konvenčně-akvarijních, to znamená takových, které můžeme pěstovat v akváriích, je jednou z největších na světě. Ostatní druhy, které jsou pěstovány v botanických zahradách a ve větších sklenících a tropických nádržích, nemáme nyní kde pěstovat a vystavovat, navíc nechceme konkurovat střediskům vlastnícím vědecké kolekce, stanovící základ prováděných vědeckých a genetických výzkumů. Nyní nemáme možnosti na zvětšování kolekce rostlin mírného pásma (nedostatek prostorů a nedostatek troficky rozdílných nádrží). Výjimkou je kolekce leknínů, kterou plánujeme v příštích letech rozšířit.

Zde je potřeba poděkovat firmám produkujícím rostliny pro akvaristy, které svými dary pomáhaly udržet a zvětšit naši kolekci. Zhruba 190 taxonů (téměř 48 % naší kolekce) pochází od nich. DENNERLE – 55 taxonů, TROPICA – 38, Hans BARTH @ Heiko SCHLICHTING – 30, Karel RATAJ, otec a syn – 24, OGRODY WODNE – 23, ZOOloGica – 19. Za to jim srdečně děkujeme.

5/26 W jaki sposób natrafiłeś na taką interesującą pracę? Co wpłynęło na Ciebie, że zacząłeś się interesować botaniką? W jaki sposób natrafiłeś na rośliny wodne i bagienne? Co lubisz najbardziej w swojej pracy?
Pochodzę z północno-wschodniej Polski (styk Podlasia z Pojezierzem Augustowsko-Suwalskim) więc wodę i bagna mam niejako we krwi. Pierwsza moja praca związana była z osuszaniem bagien i pól uprawnych (wykształcenie średnie – technikum melioracyjne). Po dwóch latach pracy trafiłem do wojska, gdzie – jako człowiek "obeznany z wodą" – zostałem na 2 lata strażakiem..

Poniżej wyjaśnienie jak to się stało.
W jednostce wojskowej między mną (Ja) a sierżantem (S) przyjmującym rekrutów toczy się dialog:

S. Wykształcenie?
Ja. Średnie, technik meliorant.
S. To coś z wodą?
Ja. Tak.
S. Kompania przeciwpożarowa!

Ponieważ nie przepadałem za matematyką i fizyką, więc po wojsku rozpocząłem studia na kierunku gdzie te przedmioty nie były najważniejsze. Była to biologia o specjalności ochrona środowiska. Po ich ukończeniu, w 1979 r. podjąłem pracę we wrocławskim ogrodzie botanicznym. Wczesne lata osiemdziesiąte to okres, w którym ogród nasz, jako jedna z wielu instytucji, realizował szeroki rządowy program związany z rzadkimi i ginącymi gatunkami roślin będący polską odpowiedzią na Konwencję Berneńską z 1979 r. Jako człowiek "młody i ambitny", "obeznany z wodą i bagnami", badałem gatunki występujące w trudno dostępnych miejscach czyli na bagnach i w zbiornikach wodnych leżących na bagnach. Pokłosiem tego jest moja praca doktorska dotycząca ekologii Aldrovanda vesiculosa – rośliny mięsożernej, rzadkiej i ginącej w skali Europy i świata. A więc prawie od początku związany byłem z działem roślin wodnych i bagiennych, a w roku 1982 powierzono mi kierownictwo tego działu.

Co lubię w swojej pracy? Paradoksalnie, najbardziej chyba lubię to, że dano mi możliwość naprawiania swoich błędów. Mam tu na myśli przywracanie Naturze (restytucję) ginących gatunków wodnych i błotnych, do ustępowania których – pracując jako meliorant 30 lat wcześniej – niewątpliwie sam się trochę przyczyniłem.

Jak jsi se dostal k tak zajímavé práci? Co Tě osudově ovlivnilo, že jsi se začal zajímat o botaniku a jak jsi se dostal k vodním a bahenním rostlinám? Co se Ti na práci nejvíce líbí a přitahuje?
Pocházím ze severo-východního Polska (na rozhraní Podleského vojvodství s Pojezeřím Augustovsko-Suvalským), takže vodu a bažiny mám tak nějak v krvi. Moje první práce souvisela s vysušováním bažin a zemědělských polí (středoškolské vzdělání obor meliorace).

(Poznámka překladatelů: meliorace znamená zlepšování kvality zemědělské půdy, v tomto případě především odvodňováním).

Po dvou letech práce jsem se dostal na vojnu, kde – jako člověk "obeznámený s vodou" – jsem zůstal 2 roky hasičem…

Níže je objasnění jak se to stalo.
Ve vojenské jednotce mezi mnou (Já) a seržantem (S) přijímajícím brance se odehrává dialog:

S: Vzdělání?
Já: Střední, technik meliorací.
S: To je něco s vodou?
Já: Ano.
S: Protipožární jednotka!

Protože matematika a fyzika nebyly moje nejoblíbenější předměty, tak jsem po vojenské službě začal se studiem oboru, kde tyto předměty nebyly podstatné. Naopak byly důležité biologie a zvláště ochrana prostředí. Po ukončení studií, v roce 1979 jsem začal pracovat ve Wroclavské botanické zahradě. Počátek 80. let, to byla doba, ve které naše zahrada, jako jedna z mnoha institucí realizovala široký vládní program spojený s vzácnými a vymírajícími druhy rostlin, jako odpověď na Bernskou úmluvu z roku 1979. Jako "mladý a ambiciózní" člověk, "obeznámený s vodou a bažinami", jsem zkoumal druhy vyskytující se v obtížně dostupných místech v bažinách a v jezerech ležících v bažinách. Výsledkem toho byla moje disertační práce týkající se ekologie Aldrovanda vesiculosa - aldrovandka měchýřkatá - masožravé rostliny, vzácné a vymírající v Evropě i ve světě. Takže od začátku jsem byl svázaný s vodními a bahenními rostlinami, v roce 1982 jsem byl pověřen vedením tohoto oddělení v naší zahradě.

Co mám rád na své práci? Paradoxně mám asi nejvíc rád to, že mám možnost opravovat své chyby. Mám na mysli navracení přírodě vymírající druhy vodních a bahenních rostlin, k jejichž vymírání –jsem se i já sám před 30ti lety v roli melioranta určitě trochu přičinil.

6/26 Czy jesteś zaangażowany w ochronę rzadkich siedlisk roślin wodnych i bagiennych w Polsce lub gdzieś indziej?
Tak. Pierwszą moją tego typu pracą była restytucja aldrowandy pęcherzykowatej w Polsce wykonywana w latach 1992-1998. Tak na marginesie: poznałem wówczas m.in. doktora Lubomira Adamca – pracownika Instytutu Botaniki Czeskiej Akademii Nauk w Trzeboniu, z którym przyjaźnię się do dzisiaj. Jest to doskonały fachowiec zajmujący się fizjologią roślin mięsożernych, który równolegle analogiczną pracę realizował w Czechach i z którym w dalszym ciągu współpracuję w zakresie biologii i restytucji roślin ginących.

W ostatnich kilku latach realizowałem podobne programy, tj. restytucję w Polsce południowo-zachodniej Caldesia parnassifolia, Marsilea quadrifolia, Gladiolus paluster i Schoenoplectus mucronatus oraz na Dolnym Śląsku restytucję Luronium natans. W odniesieniu do Gladiolus paluster i Caldesia parnassifolia prace te będą kontynuowane na pozostałych obszarach Polski. Wszystkie te gatunki w Polsce i w krajach sąsiednich znajdują się czerwonej liście gatunków ginących, a trzy z nich objęte są Konwencją Berneńską.

Marzyła się dla mnie restytucja Caldesia parnassifolia w skali Europy; próbowałem zainteresować tym tematem kilka osób z krajów, w których ona wyginęła lub są jej pojedyncze stanowiska – niestety jak dotąd bezskutecznie. W pracach nad biologią tego gatunku wspomaga mnie dr Adamec.

W planach mam jeszcze inne, równie rzadkie gatunki. Czy uda mi się zrealizować te plany? Zobaczymy.

Podílíš se na práci při ochranně vzácných lokalit vodních a mokřadních rostlin v Polsku nebo někde jinde?
Ano. Moje první práce tohoto typu bylo navracení do přírody aldrovandky měchýřkaté v Polsku vykonané v letech 1992 – 1998. Mimochodem, tehdy jsem se seznámil mimo jiné s RNDr. Lubomírem Adamcem, CSc. – pracovníkem Botanického ústavu Akademie věd České republiky, v.v.i. v Třeboni, se kterým se přátelíme dodnes. Je to vynikající odborník zabývající se fyziologií masožravých rostlin, který současně stejnou práci realizoval v Čechách a se kterým nadále spolupracuji v oboru biologie a navracení chráněných a vymírajících rostlin.

V několika posledních letech jsem realizoval podobné programy, tzn. navracení rostlin Caldesia parnassifolia, Marseilea quadrifolia (marsilka čtyřlistá), Gladiolus paluster (mečík bahenní) a Schoenoplectus mucronatus (skřípinec končistý) do přírody v severo-západním Polsku, a v Dolním Slezsku navracení Luronium natans (žabníček vzplývavý). Ve vztahu ke Gladiolus paluster a Caldesia parnassifolia budou práce pokračovat ve zbylých částech Polska. Všechny tyto druhy se v Polsku a sousedních zemích nacházejí v Červené knize ohrožených ohrožených druhů a tři z nich jsou obsaženy v Bernské úmluvě. Snil jsem o navracení Caldesia parnassifolia v evropském měřítku, pokoušel jsem se zaujmout tímto tématem několik osob ze zemí, kde již vyhynula nebo zbyla jen poslední místa, bohužel neúspěšně. S vědeckou prací o biologii tohoto druhu mi pomáhal dr. Adamec. V plánech do budoucna mám ještě další, rovněž ohrožené druhy. Povede se mi realizovat tyto plány? Uvidíme.

7/26 Wiem, że Twoje ulubione rośliny, czyli rośliny, którym poświęcasz maksymalną uwagę naukową, są rodzaje Anubias i Echinodorus. Dlaczego właśnie te rośliny Cię oczarowały? Ile znajduje się tutaj w zbiorach naturalnych przedstawicieli i kultywarów tych roślin?
Rośliny te zainteresowały mnie w początkach latach osiemdziesiątych. Był to okres, gdy osiągnęły one apogeum zainteresowania akwarystów. W moim przypadku istotnym był fakt, że lepiej rosną one w warunkach emersyjnych niż pod wodą. Dysponowaliśmy wówczas wolną powierzchnią w szklarniach.

Zainteresowanie roślinami z rodzaju Anubias skończyło się szybko wraz z opublikowaniem w 1987 r. w Aqua Planta (pochodzącej z 1979 r.) rewizji tego rodzaju dokonanej przez W. Crusio, zebraniu przez nas nieomal wszystkich gatunków i odmian (mamy 11 taksonów naturalnych na 12 opisanych i 2 wymieniane w literaturze akwarystycznej kultywary) oraz opracowaniu technologii ich mnożenia z nasion, a przy okazji uzyskaniu kilku krzyżówek. Kultywary te mamy w kolekcji ale dotychczas ich nie opisaliśmy.

W przypadku Echinodorus dodatkowym impulsem były kontrowersje dotyczące kilku nowych gatunków opisanych przez Rataja w rewizji rodzaju oraz później, dyskusje prowadzone po opisaniu przez niego Echinodorus africanus, oraz pojawianie się na rynku kultywarów wyhodowanych pod kątem ich uprawy w akwariach.

Jeśli chodzi o liczbę żabienic jaki mamy w naszej kolekcji to odpowiedź na to pytanie jest nieco skomplikowana.

W roku 1975 ukazała się rewizja rodzaju Echinodorus autorstwa Karela Rataja, w której autor opisał 47 gatunki, 21 odmian i 4 mieszańce żabienic. Jako pierwsze tak szerokie opracowanie, wydane zwartym drukiem rewizja szybko zdobyła sobie popularność. Jednakże część botaników doceniając ogrom pracy autora, miała mieszane odczucia. Wątpliwości budziło wyodrębnienie zbyt dużej liczby mało odróżniających się od siebie taksonów, oraz ustanowienie kilku nowych gatunków w oparciu o rośliny nieznanego pochodzenia tj. pochodzące z ogrodnictw wodnych których stanowiska naturalne nie są znane. Mimo to, w swojej następnej rewizji z roku 2004 autor, powtarzając stare błędy, ustanawia jeszcze większą liczbę gatunków (61 gatunków., 2 podgatunki, 2 odmiany). Nieomal 20 lat po pierwszej rewizji Rataja, w roku 1994 została opublikowana przez Haynesa i Holm-Nielsena nowa rewizja tego rodzaju, w której autorzy zredukowali o połowę liczbę taksonów wyodrębniając tylko 25 gatunki i 5 podgatunków żabienic.

Widzimy, że tych trzech badaczy cechują dwa różne podejścia. Rataj jest typowym spliterem (ang. splitter – taksonom podkreślający istnienie różnic i preferujący wobec tego rozdrabnianie taksonów na mniejsze taksony tej samej, rzadziej niższej rangi). Jego oponenci tj. Haynes i Holm-Nielsen to typowi lumperzy (ang. lumper – taksonom kładący nacisk na istnienie podobieństw, co skutkuje łączeniem taksonów w większe taksony tej samej lub wyższej rangi). Z powodu braku jakiegokolwiek obiektywnego kryterium często sprawy te pozostają nierozwiązane.

Wielu znawców tematu (akwarystów i hodowców) uważa, że zmiany taksonomiczne wprowadzone przez Haynesa i Holm-Nielsena są zbyt radykalne i nie uwzględniają zmienności roślin uprawianych w różnych warunkach. Do nich jak mi się wydaje należy np. pani Kasselman, znawczyni tej grupy roślin i autorka pięknej książki o żabienicach. Także w mojej opinii Rataj wyodrębnił zbyt wiele gatunków i odmian natomiast Haynes i Holm-Nielsen za bardzo uprościli ich systematykę. Daję temu wyraz w swoich pracach dotyczących systematyki tego rodzaju; szczególnie w pracach poświęconych żabienicom z podrodzaju Helanthium (The genus Echinodorus Rich. – Remarks on the taxonomy of species). Biuletyn Ogrodów Botanicznych, Muzeów i Zbiorów. 2001 r. No. 10: 65–79) oraz należących do ratajowskiej sekcji Intermedii i Uruguayensii (Nasze Akwarium 2003r. nr 41, 2004r. nr 41, 42, 43).

W tym samym czasie nad nową systematyką rodzaju pracował młody fiński botanik Samuli Lehtonen. Jako podstawę swoich rozważań przyjął systematykę wg. Haynesa i Holm-Nielsena zawierającą mniejszą liczbę taksonów co niewątpliwie jest metodycznym błędem tej pracy. Moim zdaniem powinien analizować wzajemne podobieństwo większej liczby taksonów, a więc oprzeć się o pierwszą pracę Rataja. Jego praca z roku 2004 bazująca na analizie komputerowej 95 cech roślin doprowadziła do pojedynczego najbardziej-oszczędnego drzewa określającego polifiletyczny charakter dotychczasowego rodzaju Echinodorus.

Polifiletyczny tj. oznaczający, iż w jego obrębie są gatunki pochodzące od więcej niż jednego przodka, a więc pochodzące z różnych linii rozwojowych. Jest to kladystyczne podejście systematyczne tj. oparte na związkach dziedzicznych. Inaczej ujmując jest to klasyfikacja oparta na rozgałęzieniach drzewa genealogicznego; Dotychczasowe prace były typowymi pracami fenetycznymi (biol. metody klasyfikacji organizmów oparte na ogólnych, względnych stopniach podobieństwa między nimi, nie biorącej pod uwagę ich przeszłości ewolucyjne)j.

Podsumowując można stwierdzić, że praca Lehtonena ukazała:

– dużą odrębność gatunków umiejscawianych w podrodzaju Helanthium co sugeruje brak wspólnego przodka z pozostałymi gatunkami rodzaju Echinodorus,
– jako wspólną grupę (wspólne pochodzenie) Echinodorus nymphaeifolius i pozostałych gatunków z podrodzaju Echinodorus,
– brak celowości (uzasadnienia) zastosowanych przez Rataja podziałów na sekcje,
– zbyt mocne scalenie, przez Haynesa i Holm-Nielsena, i odrębność kilku gatunków żabienic w podrodzaju Echinodorus.

W oparciu o pracę tą i dalsze badania, w roku 2008 Lehtonen wyłączył podrodzaj Helanthium z rodz. Echinodorus, przywracając go do rangi rodzaju zawierającego wg. podziału Haynesa i H.-Nielsena 3 gatunki oraz przywracił dawniej ustanowiony, a do tej pory nie funkcjonujący, rodzaj Albidella Pichon 1946 z pojedynczym gatunkiem Albidella nymphaeifolia (syn. Echinodorus nymphaeifolius).



Po tym nieco obszernym wywodzie (wstępie) mogę stwierdzić, że w kolekcji naszej – wg. rewizji Haynesa i Holm-Nielsena, uwzględniając własne propozycje systematyki żabienic oraz nie wprowadzając jeszcze zmian proponowanych przez Lehtonena – mamy 32 gatunki i odmiany naturalne żabienic. Oznaczając je powtórnie, w ich opisach zostawiono jednak jako typy (tylko dla naszej wiadomości) poprzednie nazwy, które nadawane były wg rewizji Fassetta (z 1955 r.) i Rataja ( z 1975 r.). W takim ujęciu kolekcja nasza liczy 46 taksonów.

Wadą naszej kolekcji jest nieomal całkowity brak roślin pochodzących z naturalnych stanowisk; zaletą, iż wiele roślin pochodzi z dawnej kolekcji Rataja.

Przyjmując, że żabienice będą jeszcze poddawane badaniom systematycznym i genetycznym w 2003 r. wrocławski ogród botaniczny wyszedł z poniższą ofertą:
"Aby poznać bardziej zmienność roślin w obrębie tego rodzaju oraz móc porównać nowo opisywane taksony z dotychczas znanymi (a podobnymi) Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego stawia do dyspozycji szklarnię roślin wodnych i fachową opiekę (kadrę) nad uprawianymi roślinami. Posiadaczy nowo opisanych taksonów, oraz innych (szczególnie gatunków pochodzących ze stanowisk naturalnych) o udokumentowanym pochodzeniu prosimy o przekazanie ich do wspólnej kolekcji (w postaci wegetatywnie rozmnożonych roślin potomnych). Z uprawianych roślin m.in. stworzony zostanie zielnik obejmujący rośliny w różnym stadium rozwoju i uprawianych w zróżnicowanych warunkach. Kolekcja roślin żywych, zgromadzone materiały zielnikowe i nasz pokój gościnny dostępne będą ekspertom chcącym zgłębiać tajniki tej grupy roślin." (Kamiński R., 2003. Die Gattung Echinodorus – meine taxonomischen Zweifel. Aqua Planta 3:135–141). Niestety tylko panowie Curt Quester i Roland Strossner z Niemiec pozytywnie odpowiedzieli na nasz apel.


Oprócz tego w kolekcji mamy 64 odmiany ogrodnicze (kultywary) tych interesujących roślin. Cztery lata temy zaprzestaliśmu powiększania tego zbioru, jednakże w bieżącym roku będziemy kontynuowali jego powiększanie.

Vím, že k Tvým oblíbeným rostlinám, tj. rostlinám, kterým věnuješ maximální vědeckou pozornost patří rody Echinodorus a Anubias. Co Ti zrovna na těchhle rostlinách učarovalo? Kolik tu je ve sbírkách přírodních zástupců i kultivarů těchto rostlin?
O tyto rostliny jsem se začal zajímat na počátku 80. let. Byla to doba, kdy byly na okraji obliby akvaristů. V mém případě byl podstatný fakt, že lépe rostou v emersních podmínkách než v submersních. Tehdy jsme měli ve sklenících volné místo.

Záliba v rostlinách rodu Anubias brzy skončila, současně s publikací revize tohoto druhu v roce 1987 v německém časopise Aqua Planta (pocházející z roku 1979) provedené W. Crusiem. Získali jsme téměř všechny druhy a odrůdy (máme 11 přírodních taxonů z 12 popsaných a 2 kultivary popsané v akvarijní literatuře) a vypracovali jsme technologii jejich množení ze semen a při té příležitostí jsme získali několik kříženců. Tyto kultivary máme v naší kolekci, ale doposud jsme je nepopsali.

V případě rodu Echinodorus byly dalším impulsem kontroverze týkající se nových druhů popsaných Ratajem starším. V revizi druhu a později pak diskuse vedené po popsání jeho Echinodorus africanus, a dále objevení se na trhu kultivarů vyšlechtěných pro pěstování v akváriích.

Odpověď na otázku počtu echinodorů, které máme v naší kolekci, je o něco komplikovanější.

V roce 1975 se objevila revize druhu Echinodorus od Karla Rataje st., ve které autor popsal 47 druhů, 21 odrůd a 4 křížence echinodorů. Jako první takto široké vypracování, vydané tiskem, si revize brzy získala popularitu. Ale část botaniků, oceňujíc ohromnou práci autora, měla smíšené pocity. Pochybnosti budilo vyznačení velkého počtu málo se různících od sebe taxonů a stanovení několika nových druhů, podložených rostlinami s neznámým původem, tzn. pocházející z vodních zahradnictví, jejichž přírodní stanoviště nejsou známá. Mimo to v další revizi z roku 2004 autor, opakujíc staré chyby, stanoví ještě větší počet druhů (61 druhů, 2 poddruhy, 2 odrůdy). Téměř 20 let po první revizi Rataje, v roce 1994 byla publikována Haynesem a Holm-Nielsenem nová revize tohoto rodu, ve které autoři zredukovali o polovinu počet taxonů na pouze 25 druhů a 5 poddruhů echinodorů.

Vidíme, že tito tři výzkumní vědci se vyznačují dvěma různé způsoby přístupu. Karel Rataj st. je typický splitter (ang. splitter – taxon zdůrazňující existenci rozdílů a proto preferující vůči tomu rozdělování taxonů na menší taxony té samé, výjimečně nižší úrovně). Jeho oponenti tzn. Haynes a Holm-Nielsen jsou typičtí „lumpeři“ (ang. lumper – taxon kladoucí vliv na existenci podobností, což ve výsledku znamená slučování taxonů ve větší taxony té samé nebo vyšší úrovně). Z důvodu nedostatku jakéhokoliv objektivního kritéria zůstává toto často nevyřešeno.

Hodně znalců (akvaristů i pěstitelů) si myslí, že taxonomické změny zavedené Haynesem a Holm-Nielsenem jsou příliš radikální a nezohledňují rozdílnosti rostlin pěstovaných v různých podmínkách. Myslím si, že k nim patří např. i paní Kasselmanová, znalkyně této skupiny rostlin a autorka pěkné knížky o šípatkovcích. Takže podle mého mínění Rataj určil příliš mnoho druhů a naopak Haynes a Holm-Nielsen příliš zjednodušili jejich systematiku. Akcentuji to ve svých pracích týkajících se systematiky tohoto rodu, zvláště v pracích věnovaných šípatkovcům z poddruhu Helanthium (The genus Echinodorus Rich. – Remarks on the taxonomy of species), Bulletin Botanických zahrad, Muzeí a Sbírek 2001 č. 10 str. 65-79 a patřící do ratajovské sekce Intermedii a Uruguayensii (časopis Nasze Akwarium 2003 č. 41, 2004 č. 41, 42, 43).

V té samé době pracoval nad novou systematikou rodu mladý finský botanik Samuli Lehtonen. Jako základ svých úvah přijal systematiku podle Haynese a Holm-Nielsena, obsahující menší počet taxonů, což je nepochybně metodickou chybou jeho práce. Podle mne měl analyzovat vzájemnou podobnost většího počtu taxonů, a tedy opřít se o první Ratajovu práci. Jeho práce z roku 2004, zakládající na počítačové analýze 95 vlastností rostlin, vedla k nejvíce šetrnému stromu popisujícího polyfyletický charakter druhu Echinodorus.

Polyfyletický znamená, že v jeho rozsahu jsou druhy pocházející od více než jednoho předka a tudíž pocházejí z více než jedné rozvojové větve. Jedná se o fylogenetický systematický přístup založený na dědičných vazbách. Jinak řečeno, je to klasifikace založená na rozvětveních genealogického stromu. Doposud byly vědecké práce typicky (fenetycznymi-přežít!, biol.,) metodami klasifikace organizmů založené na základě celkové, relativní podobnosti mezi nimi, bez přihlédnutí k jejich evoluční minulosti).

Můžeme shrnout, že práce Lehtonena ukázala:

- Velkou rozdílnost druhů umisťovaných v poddruhu Helanthium, což naznačuje, že chybí společný předek s ostatními druhy rodu Echinodorus.
- Jako společnou skupinu Echinodorus nymphaeifolius a ostatní druhy z poddruhu Echinodorus.
- Chybí důvod (odůvodnění) Ratajem použitých rozdělení na poddruhy/sekce.
- Příliš násilné sloučení, Haynesem a Holm-Nielsenem, a různost několika druhů šípatkovců v poddruhu Echinodorus.

Na základě této práce a dalšími výzkumy v roce 2008 Lehtonen vyloučil poddruh Helanthium z rodu Echinodorus, a navrátil jej do skupiny druhů obsahující podle Haynese a H.-Nielsena tři druhy, a vrátil původní, do té doby neužívaný druh Albidella Pichon 1946 s jedním druhem Albidella nymphaeifolia (syn. Echinodorus nymphaeifolius).

Po této poněkud rozsáhlejší argumentaci mohu tvrdit, že v naší kolekci – podle revize Hynese a Holm-Nielsena, zohledňujíc vlastní nabídku systematiky šípatkovců a nepoužijíc změny nabízených Lehtonenem – máme 32 druhů a odrůd přírodních šípatkovců. Po jejich opětovném označení byly ponechány jako typy (pro naši informaci) předchozí názvy, které získaly po revizi Fassetta (r. 1955) a Rataje (r. 1975). Podle tohoto přístupu pak naše sbírka obsahuje 46 taxonů.

Nevýhodou naší sbírky je, že téměř úplně chybí rostliny pocházející z přírodních stanovišť, výhodou pak, že hodně rostlin pochází z dávné sbírky Ratajovy.

Za předpokladu, že šípatkovci ještě budou podrobeni systematickému vědeckému výzkumu, roku 2003 wroclavská botanická zahrada přišla s touto nabídkou:

"Abychom se více dozvěděli o variabilitě v rámci jednotlivých druhů a mohli je porovnat s nově popsanými taxony doposud známými, Botanická zahrada Wroclav nabízí k dispozici skleník pro vodní rostliny s odbornou péčí (zaměstnanci) pro pěstované rostliny. Vlastníky nově popsaných taxonů a další (zvláště druhů pocházejících z přírodních stanovišť) se zdokumentovaným původem prosíme o umístění do společné sbírky (v podobě vegetativně rozmnožených rostlin). Z pěstovaných rostlin mimo jiné bude vytvořen herbář obsahující rostliny v různém stádiu růstu a pěstovaných v různých podmínkách. Sbírka živých rostlin, herbář shromážděných materiálů a náš pokoj pro hosty bude dostupný expertům majícím zájem zkoumat tajemství této skupiny rostlin." (Kamiński R. 2003. Die Gattung Echinodorus – meine taonomischen Zweifel. Aqua Planta 3:135-141). Bohužel pouze pánové Curt Quester a Roland Strosser z Německa pozitivně reagovali na naši výzvu.

Kromě toho máme ve sbírce 64 druhů (kultivarů) těchto zajímavých rostlin. Před čtyřmi roky jsme ukončili rozšiřování této sbírky, ale v tomto roce budeme opět pokračovat v jejím rozšiřování.

8/26 Czy masz jeszcze jakieś inne ulubione rośliny, oprócz tych dwóch rodzajów, np. inne konkretne gatunki?
Podobają mi się rośliny z rodzaju Limnophila, Myriophyllum czy Cabomba (szczególnie C. caroliniana w odmianie "Silver") uprawiane w akwariach.

Są to delikatne, typowe elodeidy, inne w pokroju od poprzednio omawianych gatunków. Być może dlatego mi się podobają (na zasadzie kontrastu).

Kromě těchto dvou rodů máš ještě nějaké další oblíbené rostliny, třeba jiné konkrétní druhy?
Líbí se mi rostliny rodu Limnophila, Myriophyllum nebo Cabomba (zvláště C. caroliniana v odrůdě "Silver") pěstované v akváriích.

Jsou to křehké, typicky ponořené rostliny, jsou jiné od před tím popisovaných druhů. Možná proto se mi líbí (podle pravidla kontrastu).

9/26 Czy widzisz jakąś różnicę między wcześniej klasycznymi roślinnymi – zbiornikami holenderskimi (które były bardziej ulubione w ubiegłym stuleciu) i zbiornikami Amano, względnie japońskim i azjatyckim stylem aquascapingu?
O tak, i to bardzo dużą.

Akwaria holenderskie, bogactwem gatunkowym roślin w nich uprawianych kojarzą mi się z secesyjnymi wnętrzami bogatych domów niderlandzkich (Belgia, Holandia, Luxemburg) z przełomu XIX i XX wieku oraz późniejszymi urządzanymi w stylu glamour przez uboższe warstwy społeczne. Secesyjne przedmioty codziennego użytku charakteryzowały się wówczas kunsztownym wykonaniem, ciężkie dębowe meble zdobione były płaskorzeźbami o typowych motywach roślinnych (takich jak rośliny wodne, powoje, tatarak, osty, jemioła, cyklameny i maki) i zwierzęcych (motyle, pawie i łabędzie) a ściany i obicia mebli często pokryte były barwnymi "barokowymi" tapetami i materiałami. Styl glamour (co znaczy blask, błysk, przepych), prócz są nawiązań do baroku, widocznych zwłaszcza w ornamentyce i formach drobnych elementów wyposażenia wniósł do wnętrz dużo światła poprzez powszechne stosowanie luster oprawnych w złocone i srebrzone ramy. Na taki obraz wnętrz nakładam barwne holenderskie pola pełne kwitnących kwiatów oraz urokliwe oraz bogate w gatunki przydomowe ogródki. Tak więc pasujące tu akwarium może być tylko jedno: o wnętrzu jasnym, cechującym się bogactwem form, wpadającym wprost w przepych.



Inaczej postrzegam Japonię z jej surowością wyposażenia i wystroju wnętrz czy z oszczędną formą ogrodów i ogródków przydomowych. Wychowany w takiej kulturze Takashi Amano
pod koniec lat osiemdziesiątych ub. wieku przedstawił akwarystom nową filozofię urządzania akwariów. W myśl niej, akwarium winno pokazywać w zminiaturyzowanej formie kompozycje stworzone przez naturę oraz fragmenty rodzimych krajobrazów. Są to zasady przeniesione z japońskiego ogrodnictwa. W małych, często atrialnych przydomowych ogródkach japońskich dominują kompozycje kamienne i skąpo gatunkowe, oszczędne w swej formie nasadzenia roślinne odwzorowujące fragmenty przyrody „malującej” swoje pejzaże. Urządzane podobnie akwaria doskonale harmonizują z surowymi wnętrzami domostw japońskich. Takie akwaria Amano nazywał po angielsku Nature Aquarium.

W Polsce początkowo nazywano je akwariami Amano bądź japońskimi albowiem pierwotne ich założenia wiązały się ściśle z kulturą Japonii. Z czasem, wracając do pierwotnej nazwy angielskiej, nadano im błędną nazwę akwariów naturalnych, z którymi mają bardzo mało cech wspólnych. Pomimo, iż właściwszą byłaby nazwa akwaria krajobrazowe (ang. nature w znaczeniu nature scenery = naturalny krajobraz, pejzaż), pozostańmy przy najczęściej używanej nazwie akwaria japońskie.

Podsumowując krótko:
– Akwaria holenderskie były (są) komponowane z dużej ilości gatunków roślin zróżnicowanych morfologicznie, w zasadzie bez dodatków elementów przyrody nieożywionej. Nieomal cała tylna ściana akwariów jest zabudowana roślinnością.
– Akwaria japońskie od akwariów holenderskich odróżnia zrównoważenie roślin i innych elementów. W akwariach, podobnie jak w japońskiej sztuce ogrodniczej, obok roślin równie ważne są martwe elementy tj. korzenie i miejsca odsłoniętego podłoża tj. skały, kamienie, piaski. Akwaria są skąpo gatunkowe; dominują tu – dające się strzyc i przycinać – drobnolistne rośliny łodygowe oraz drobne rośliny imitujące łąki w naturze. W przeważającej części kompozycji tylna ściana jest wolna; aby poprzez odpowiednie tło i oświetlenie nadać stosowny nastrój zbiornikowi i podkreślić jego głębię.



Jest jeszcze jedna ważna cecha odróżniająca te dwa style.

Żelazną cechą akwariów holenderskich była stałość akwarium przez założony czas. Być może nie wszyscy o tym wiedzą, ale konkursy na najładniejsze akwarium holenderskie organizowane w latach ich świetności (1970–95) punktowały mocno tą cechę. Komisja konkursowa w oparciu o wizję lokalną po raz pierwszy oceniała akwarium w momencie jego zgłoszenia do konkursu a po raz drugi 3–4 kwartały później. Akwarium powinno było być identyczne lub jak najbardziej zbliżone wyglądem to tego sprzed kilku miesięcy. Stałość akwarium niejako była wyznacznikiem kwalifikacji akwarysty: jego znajomości poszczególnych roślin, ich wymagań oraz umiejętności odpowiedniego ich doboru do uprawy długoterminowej.

Tę cechę zachowują także akwaria japońskie komponowane w czystym, pierwotnym stylu Iwagumi i Ryuboku.



W mniejszym stopniu dotyczy to typowych akwariów krajobrazowych. Są to dzieła sztuki, w większości krótkotrwałe, ulotne. Ponadto akwaria zajmujące czołowe miejsca w konkursie akwarystycznym AGA International Aquascaping Contest, oceniane na podstawie zdjęć fotograficznych mają często 2 ojców (to takie polskie wyrażenie – nie wiem czy odpowiednie funkcjonuje w języku czeskim). Pierwszym jest oczywiście akwarysta; jednakże tu w mniejszym stopniu liczy się akwarystyczne rzemiosło a w większym zmysł plastyczny. Drugim ojcem jest fotograf, który poprzez ruch wody na powierzchni akwarium i odpowiednie oświetlenie (barwa, rodzaj i kierunek oświetlenia,) wpływa na kolorystykę akwarium, oraz tworzy układ cieni eksponujący jego głębię. Ta cecha niewątpliwie wpływa na doznania artystyczne (nasze i jurorów) co zapewne ma swój wyraz w końcowej ocenie zbiornika.

Vidíš osobně nějaký rozdíl mezi dříve klasickými rostlinnými – holandskými nádržemi (které byly oblíbené spíše už v minulém století) a Amanovým, resp. japonským a asijským stylem aquascapingu?
Ano, a to velmi velký.

Holandská akvária, bohatstvím pěstovaných druhů rostlin se mi spojují se secesním vybavením bohatých domů holandských (Belgie, Holandsko, Lucembursko) z přelomu 19. a 20. století a také s pozdějším zařízením ve stylu "Glamour" chudších společenských vrstev. Secesní předměty pro denní používání byly charakteristické kumštýřským provedením, těžký dubový nábytek byl zdobený řezbami s typickými rostlinnými motivy (vodní rostliny, svlačce, puškvorec, bodlák, jmelí, brambořík a vlčí mák) a zvířecími (motýli, pávi, labutě), stěny i čalounění nábytku bylo často pokryto barevnými "barokními" tapetami a materiály. Styl glamour (což znamená lesk, přepych) kromě odkazů na baroko, viditelných zvlášť v ornamentech a formě drobných předmětů ve vybavení, vnesl do interiérů hodně světla běžným používáním zrcadel v pozlacených a stříbrných rámech. Na takovýto obraz interiéru je možné vložit holandské pole plné kvetoucích květin a okouzlující a druhově bohaté domácí zahrady. Takže zde zapadající akvárium může být pouze jedno: vyznačuje se světlým interiérem a bohatstvím druhů přecházejících k nádheře.

Jinak vidím Japonsko s jeho strohým vybavením a jednoduchou formou zahrad. V takovéto kultuře vychovaný Takashi Amano koncem 80-tých let minulého století představil novou filozofii zařizování akvárií. Podle ní má akvárium ve zmenšené formě zobrazovat kompozice stvořené přírodou či části původních krajin. Jsou to zásady přenesené z japonských zahrad. V malých, často atriových zahrádkách dominují kompozice kamenů a málo druhové, chudé v rozmanitosti druhů rostlin zobrazující výjevy přírody "kreslící" své krajiny. Podobně aranžovaná akvária dokonale harmonizují s tvrdými interiéry japonských domovů. Takováto akvária Amano anglicky nazval Nature Aquarium.

V Polsku se zpočátku nazývaly Amanovými akvárii nebo japonskými, protože jejich prvotním záměrem bylo úzké sepjetí s japonskou kulturou. Časem došlo k návratu k prvotnímu anglickému pojmenování, kdy jim byl chybně dán název "přírodní akvária", se kterými mají velmi málo společných znaků. Mimo to, že správně by to mělo být "krajinná akvária" (ang. Nature ve významu "nature scenery" = přírodní krajina), zůstaňme raději u nejčastěji používaného názvu japonská akvária.

Stručné shrnutí:

- Holandská akvária byla (jsou) komponována z velkého množství druhů morfologicky odlišných rostlin, bez dodatků neživých přírodních prvků. Téměř celá zadní stěna je zakryta rostlinami.
- Japonská akvária se od holandských akvárií liší rovnováhou rostlin a dalších prvků. V akváriích, podobně jako v japonském zahradnickém umění, jsou stejně jako rostliny důležité neživé elementy, tzn. kořeny, místa s holou zemí, kameny, písek. Akvária nejsou druhově rozmanitá, dominují zde (dají se stříhat a zastřihovat) drobnolisté stonkové rostliny a drobné rostliny imitující louky v přírodě. Ve většině kompozic je zadní stěna volná, aby se skrze vhodné pozadí a osvětlení dodala akváriu správná nálada a zvýšil dojem z jeho hloubky.

Je ještě jedna důležitá vlastnost odlišující tyto dva styly.

Železným rysem holandských akvárií byla stálost v průběhu času. Možná, že to ne všichni vědí, ale soutěže o nejkrásnější holandská akvária organizované v létech jejich rozkvětu (1970-1995) hodně oceňovaly tuto vlastnost. Soutěžní porota porovnávala akvárium poprvé při přihlášení do soutěže a podruhé o 9-12 měsíců později. Akvárium mělo být identické nebo co nejpodobnější tomu z doby před několika měsíci. Stálost (stabilita) akvária byla hodnocením kvalifikace akvaristy: jeho znalosti jednotlivých rostlin, jejich potřeb a také jeho umu, odpovídajícímu výběru a dlouhodobému pěstování.

Tuto vlastnost zachovávají také japonská akvária komponovaná v čistém, prvotním stylu Iwagumi a Ryuboku.

V menší míře se to týká krajinných akvárií. Jsou to díla umění, většinou krátkodobá. Kromě toho akvária, získávající přední místa v akvaristické soutěži AGA International Aquascaping Contest, hodnocená na základě fotografií, mají často dva otce (polský výraz – nevím jestli má odpovídající význam v českém jazyce). Prvním je samozřejmě akvarista, i když se zde méně počítá akvaristické řemeslo a více pak umělecký smysl. Druhým otcem pak je fotograf, který skrze pohyb hladiny a vhodné osvětlení (barva, druh a směr) ovlivňuje barevnost akvária a vytváří hloubku ze stínů. Tato vlastnost určitě ovlivňuje umělecký dojem (náš i poroty), který se pak odráží v konečném hodnocení nádrže.

10/26 W zbiornikach wystawowych w Waszym ogrodzie botanicznym zastosowano "botaniczny" styl prezentacji roślin: rośliny są w zbiornikach zgodnie ze strefą ich występowania, zgrupowane tak, aby wzajemnie nie stwarzały sobie cienia oraz miały wystarczającą ilość przestrzeni, a także by odwiedzający na podstawie tabliczek z nazwami mogli poznać, o jaki rodzaj chodzi. Gdybyś urządzał zbiornik roślinny sam ku swojej uciesze, jaki styl wybrałbyś: holenderski, "Amano" lub jakiś inny? Co jest Ci najbliższe - jakie zbiorniki roślinne są Ci osobiście najbliższe?
Wnętrza akwariów naszego ogrodu, pomijając układ geograficzny prezentowanych roślin oraz inne proporcje wymiarów zbiorników, przypominają jednak wnętrza akwariów holenderskich o luźnym układzie roślin. Prócz roślin łodygowych, często drobnolistnych zabudowujących tylną ścianę akwariów dominują w nich rośliny wielkolistne. Staramy się także maksymalnie je skontrastować. tj. aby obok siebie rosły rośliny morfologicznie i kolorystycznie jak najbardziej odróżniające się od siebie. Ponadto nasze akwaria są statyczne; w większości z nich rosną takie same rośliny i w takiej samej (lub podobnej) kompozycji jak 15 lat temu.



Dlatego też, gdybym urządzał akwarium "ku swojej uciesze" być może skłonił bym się do zbiornika japońskiego typu krajobrazowego, a na pewno zbiornika trudniejszego, o cechach pośrednich pomiędzy akwarium holenderskim a japońskim jak to robią niektórzy koledzy (http://showcase.aquatic-gardeners.org/..., http://showcase.aquatic-gardeners.org/... ).

Szczególnie pierwsze akwarium, z przedstawionych pod w/w adresami, mimo swego wyglądu akwarium japońskiego –na co wpływa przewaga roślin drobnolistnych – jest typowym akwarium holenderskim. Decyduje o tym pełna zabudowa wnętrza, zróżnicowanie morfologiczne i barwne roślin oraz występowanie elementów typowych dla akwariów holenderskich tj. polanek, alei lejdejskich oraz czarnej dziury.

Ve výstavních nádržích ve vaší botanické zahradě je použit "botanický" styl prezentace rostlin: rostliny jsou v nádržích podle oblastí jejich výskytu, seskupeny tak, aby si vzájemně nestínily a měly dostatek prostoru, a aby návštěvník podle jmenovek mohl poznat, o jaký druh se jedná. Kdyby sis zařizoval rostlinnou nádrž sám sobě pro radost, jaký styl bys zvolil: holandský, "Amano" nebo nějaký jiný? Co je Ti osobně nejbližší – jaké rostlinné nádrže Ti jsou osobně nejbližší?

Interiéry akvárií naší zahrady, navzdory geografickému rozložení prezentovaných rostlin, a další proporce akvárií, připomínají vnitřky holandských akvárií s volným (prostorným) umístěním rostlin. Kromě lodyhových rostlin, často drobnolistých, obrůstajících zadní stěnu, akváriím dominují rostliny velkolisté. Snažíme se o maximální kontrast, tak aby vedle sebe byly rostliny barevně a morfologicky co nejvíce rozdílné. Navíc jsou naše akvária statická, ve většině z nich rostou stejné rostliny v té samé (nebo podobné) kompozici jako před 15 lety.

Proto kdybych zařizoval akvárium "pro svoje potěšení", asi bych se přiklonil ke krajinovému japonskému akváriu, ale určitě k těžšímu, s vlastnostmi mezi akváriem holandským a japonským, jak to dělají někteří kolegové (http://showcase.aquatic-gardeners.org/..., http://showcase.aquatic-gardeners.org/... ).

Zvláště první z představených akvárií, mimo svého japonského vzhledu (na což má vliv, převaha drobnolistých rostlin) je to typické holandské akvárium. Rozhoduje o tom úplné zaplnění vnitřku rostlinami, s rozdílnými barvami a morfologií, a také se zde objevují prvky typické pro holandská akvária, tzn. paseky, aleje a černé díry.

Pokračování příště

PS: Pokud někomu chybí popisky rostlin u fotek, moc se omlouvám, tohle je momentálně nad mé časové možnosti i lidské síly. Přikládám alespoň link na nádrže, kde to je pěkně popsané: http://www.roslinyakwariowe.pl/...

S pozdravem a poděkování za porozumění

Roman Rak