Wroclaw - Dr. Ryszard Kamiński v království vodních a bahenních rostlin – II.

Autor: Roman Rak · 3.9.2011 · Článek #373 ·

Dokument obsahuje interaktivní galerii, prohlédněte si ji na www.akvarista.cz.

Pokračování článku
ČLÁNEK: Wroclaw - Dr. Ryszard Kamiński v království vodních a bahenních rostlin – I..

11/26 Ryszardzie, sądzisz, że rośliny akwariowe hodowane na "agarze" w kulturach in vitro (ostatnio np. produkty znanej na całym świecie firmy Tropica) mają w akwarystyce perspektywę? Jakie są jej główne korzyści w porównaniu do klasycznie hodowanych w sposób submersyjny lub emersyjny? Czy są jakieś problemy z aklimatyzacją roślin uprawianych w laboratorium w zbiornikach? W jaki sposób można je najlepiej zaklimatyzować, tzn. przenieść do hodowli submersyjnej?
Na to pytanie odpowiem nieco przewrotnie. W początku lat 80-tych ub. wieku w naszym ogrodzie prowadziliśmy badania nad rozmnażaniem rzadkich roślin akwariowych (rodz. Echinodorus, Aponogeton) w sterylnych kulturach in vitro (Kukułczanka K. and others. 1980. In vitro culture of aponogeton. TFH 29/1:36-39. Kromer K., Kamiński R., 1986. Die Vermehrung einiger wasserpflanzen gattungen in vitro. Aqua Planta. 1: 3–5) oraz aklimatyzacją, czyli przygotowaniem rozmnożonych roślin do uprawy emersyjnej i submersyjne. Rośliny aklimatyzowaliśmy w szklarniach – tak jak się obecnie to czyni w wielkotowarowych ogrodnictwach – przygotowując je do upraw emersyjnych oraz wysadzaliśmy bezpośrednio do płytkich akwariów, w których były uprawiane już inne rośliny. Aponogetony przyjmowały się doskonale w akwariach, w przypadku żabienic procent wypadów był podobny w obydwu metodach bez względu na to czy rośliny rozmnażano w pożywkach stałych (agarowych) czy płynnych. Roślina na pożywce stałej rośnie emersyjne w 100% wilgotności. Roślina na pożywce płynnej rośnie pływając w niej.

W oparciu o to, należy odpowiedzieć twierdząco na postawione pytanie; rośliny hodowane na żelu (produkowane przedtem przez firmę Tropica, a teraz także przez inne firmy) mają dużą perspektywę w akwarystyce, szczególnie w przypadku akwariów japońskich. Szczególnie dotyczy to gatunków niskich pierwszego planu i elodeidów (roślin długołodygowych) gdy obsadzamy takimi roślinami nowo urządzane akwaria, w których możemy powoli podnosić poziom wody (od zera do pełnej głębokości). Niewątpliwą korzyścią jest tańszy zakup dużej ilości młodych sadzonek roślin pozwalających na obsadzenie większej powierzchni akwarium. Jakie rośliny dostępne są na rynku, jaka się je sadzi i jak w czasie przebiega wzrost roślin można zobaczyć w internecie pod adresem: http://www.roslinyakwariowe.pl/... .
Poniżej fotograficzny skrót tego procesu (za zgodą właściciela strony).
W przypadku obsadzania funkcjonujących już, głębszych akwariów polecam jednak rośliny duże, wyrośnięte.

Ryszarde, myslíš si, že akvarijní rostliny pěstované meristémovými kulturami na agaru (v poslední době např. produkty světoznámé firmy Tropica) mají v akvaristice perspektivu? Jaké jsou jejich hlavní výhody oproti rostlinám pěstovaným klasickým submerzním nebo emerzním způsobem? Jsou nějaké problémy při aklimatizaci "laboratorně" pěstovaných rostlin v nádržích? Jak je nejlépe aklimatizovat, tj. převést do submerzního pěstování?
Na tuto otázku odpovím poněkud opačně. Na počátku 80. let minulého století jsme v naší zahradě prováděli výzkum rozmnožování vzácných akvarijních rostlin (rody Echinodorus, Aponogeton) ve sterilních kulturách in vitro a jejich přizpůsobení, čili přípravu namnožených rostlin k emersnímu i submersnímu pěstování (Kukułczanka K. and others. 1980. In vitro culture of aponogeton. TFH 29/1:36-39. Kromer K., Kamiński R., 1986. Die Vermehrung einiger wasserpflanzen gattungen in vitro. Aqua Planta. 1: 3–5). Rostliny jsme přizpůsobili ve sklenících – tak jak se to nyní provádí v pěstírnách akvarijních rostlin – připravili je k emersnímu pěstování a také jsme je vysadili přímo do mělkých akvárií , ve kterých již byly pěstované jiné rostliny. Aponogetony se ujímaly ideálně v akváriích, v případě šípatkovců bylo procento ztrát podobné v obou metodách bez ohledu na to jestli byly rostliny množeny v gelu (agaru) nebo ve vodě (živném roztoku). Rostliny v gelu rostou emersně ve 100% vlhkosti. Rostliny ve vodě rostly tak, že v ní plavaly.

Na základě tohoto musíme odpovědět kladně na postavenou otázku, že rostliny pěstované v gelu (dříve produkované firmou Tropica a nyní již i dalšími firmami) mají velkou perspektivu v akvaristice, zejména v případě japonských akvárií. Týká se to zejména rostlin popředí a elodeidů (stonkovek), kdy osazujeme takovými rostlinami nově zakládaná akvária, ve kterých můžeme postupně zvyšovat hladinu vody (od nuly do plné hloubky). Určitou výhodou je levnější nákup většího počtu mladých sazenic, dovolující osázení větší části povrchu dna akvária. Jaké jsou běžně dostupné rostliny na trhu a jak se sází a jak probíhá růst v čase můžeme vidět na internetu zde: http://www.roslinyakwariowe.pl/... . Výše jsou fotky tohoto procesu (se souhlasem majitele stránek).

V případě osázení fungujících, hlubších akvárií, ale doporučuji rostliny větší, vzrostlé.

12/26 Gdyby ktoś poprosiłby Cię o pomoc w walce z glonami, przykładowo glonami Audouinella, co byś im polecił? W jaki sposób wytworzyć i uprawiać zbiornik, żeby nie występowały tam glony? Czy to jest w ogóle możliwe?
Glony są nieodłączną częścią przyrody. Jest to olbrzymia grupa jedno- i wielokomórkowych organizmów, o bardzo szerokim spektrum występowania, rozmnażające się m.in. przy pomocy mikroskopijnych zarodników obecnych także w wodzie wodociągowej i deszczowej.
Czy jest możliwe urządzenie zbiornika wodnego bez glonów?

Mogłoby się wydawać, że teoretycznie na krótki czas tak. Założone nowe akwarium, pozbawione ryb, z preparowanymi termicznie podłożami firmy ADA lub prażonymi żwirkami, zalane wodą z filtra odwróconej osmozy uzdatnionej następnie stosownymi nawozami, w którym posadzono rośliny rozmnożone in vitro na żelu jest nieomal sterylne. Ale tylko "nieomal" i w pierwszej fazie jego trwania. Praktycznie jest to sztuka niemożliwa.

Wraz ze starzeniem się takiego akwarium, wzrastaniem stężenia substancji mineralnych w wodzie i zbieraniem się substancji organicznych w podłożu (szczątki obumarłych roślin, odchody ryb) zmieniają się warunki na bardziej korzystne dla rozwoju glonów i często, przy naszej biernej postawie, dochodzi do nadmiernego ich rozwoju. Jednokomórkowe organizmy powodujące zakwity wody, nitkowate zielenice i tworzące plechy sinice są względnie łatwe do usunięcia mechanicznego lub ograniczenia ich rozwoju (skokowa zmiana parametrów wody w kierunku obniżenia pH, zawartości substancji organicznych i mineralnych, zmiana reżimu oświetlenia poprzez zacienienie akwarium na kilka dni, zastosowanie lamp UV etc.). Duże problemy pojawiają się przy zaatakowaniu zbiornika przez krzaczkowate krasnorosty z rodzaju Audouinella i Compsopogon. Porastają one liście roślin (szczególnie te bardziej sztywne i trwałe), kamienie, korzenie oraz szyby akwarium. Masowo występujące są dla wielu gatunków roślin zabójcze; poza tym są nieestetyczne Zazwyczaj są przywlekane wraz z roślinami lub z wodą z innych akwarium, w której znajdują się ich zarodniki lub mikroskopijnej wielkości fragmenty nici. Ich rozmnażaniu się i wzrostowi sprzyja "stara woda" o dużym stężeniu produktów przemiany ryb i rozpuszczonych soli oraz prawdopodobnie ruch wody – często można zaobserwować ich zagęszczenie w miejscach o wyraźnym ruchu wody tworzonym np. przez filtr.

Należy wczas usunąć glony z powierzchni trwałych (szkło, kamienie etc), bezlitośnie usunąć liście roślin zatakowane przez glony, wymienić wodę w akwarium i pilnować częstej jej wymiany niedopuszczając do wzrostu stężenia soli mineralnych i produktów przemiany materii wydzielanych przez ryby (ewentualnie zredukować także liczbę ryb w zbiorniku), wzbogacać wodę w CO2 (literatura podaje, że glony te reagują negatywnie na obniżenie pH i podwyższoną zawartość wodorowęglanów). Krasnorosty są także zjadane przez niektóre ślimaki (prawdopodobnie z rodzaju Pomacea). Jeżeli konsekwentne, łączne stosowanie przez 2–4 miesięcy podanych wyżej sposobów okaże się nieskuteczne, to ozostaje nam wyrzucenie roślin, opróżnienie i odkażenie akwarium jego wyposażenia i dekoracji oraz założenie akwarium od nowa.

Kdyby se Tě někdo zeptal, jak bojovat s řasami, třeba štětičkovou řasou, co bys mu doporučil? Jak vytvořit a provozovat nádrž, aby se tam nevyskytovaly řasy? Je to vůbec možné?
Řasy jsou nerozlučnou částí přírody. Je to obrovská skupina jedno- i vícebuněčných organizmů, s velmi širokým spektrem výskytu, rozmnožující se mimo jiné s pomocí mikroskopických zárodků, existujících také ve vodovodní nebo dešťové vodě. Jestli je možné provozovat akvárium bez řas?

Mohlo by se zdát, že teoreticky na krátký čas ano. Nově založené akvárium, bez ryb, s tepelně zpracovanými substráty firmy ADA nebo praženými štěrky, zalité vodou z filtru reverzní osmózy obohacené následně hnojivy, ve kterém budou zasazené rostliny in vitro z gelu bude téměř neomylně sterilní. Ale pouze "téměř" v první fázi jeho existence.

Prakticky je to umění nemožného. Současně se stárnutím takového akvária, se vzrůstem koncentrace minerálních látek (hnojiv/prvků) a hromaděním se organických zbytků ve dně (zbytky odumřelých rostlin, výkaly ryb/detrit/) mění prostředí na více výhodné pro řasy a často s naší pasivitou (nepravidelnou údržbou), dochází k jejich nadměrnému rozvoji. Jednobuněčné organizmy způsobující zákaly vody, vlasové řasy a sinice je relativně snadné mechanicky odstranit nebo omezit jejich růst (skoková změna parametrů vody ve smyslu snížení pH, obsahu organických a anorganických látek, změna režimu osvětlení i zatemnění akvária na několik dní, použití UV lamp, atd.). Velké problémy se objevují při objevení keříčkových porostů druhů Audouinella i Compsopogon. Porůstají listí rostlin (zvláště ty více tuhé a odolné), kameny, kořeny a také skla akvária. Hromadný výskyt je pak pro hodně rostlin smrtící, kromě toho jsou neestetické. Obvykle jsou zavlečeny spolu s novými rostlinami s vodou z jiných akvárií, ve které se nachází jejich zárodky nebo mikroskopické kousky vlasových řas. Jejich rozvoj podporuje "stará voda" s vysokým obsahem detritu a rozpuštěných prvků a také pravděpodobně pohyb vody – často si můžeme všimnout jejich zahuštění v místech s výrazným pohybem vody, tvořeném např. filtrem.

Je potřeba včas odstranit řasy z pevných povrchů (sklo, kameny, apod.), nelítostně odstranit napadené listy rostlin, vyměnit vodu v akváriu a hlídat její častou výměnu a nedopustit zvyšování obsahu látek (minerálních solí/prvků) a detritu (výkalů ryb/produktů vylučovaných rybami) (eventuálně je možné snížit počet ryb v akváriu), sytit vodu CO2 (literatura uvádí, že řasy negativně reagují na snížení pH a zvýšený obsah uhličitanů). Řasy také bývají konzumovány některými šneky (pravděpodobně rodu Pomacea). Jestli byly výše uvedené metody zodpovědně dodržované během 2-4 měsíců a ukáže se, že nepomohly, nezbude nám než vyhodit rostliny, vyprázdnit a vyčistit (vydensifikovat) akvárium a dekorace a založit akvárium znovu.

13/26 Korzystając z nawozów dla roślin, stosujesz je według jakichś wskazówek, instrukcji?
W zasadzie nie stosujemy nawożenia roślin w akwariach. Naturalne podłoże, jakie stosujemy (gliniasta ziemia z niewielkim dodatkiem czarnoziemu, wymieszana z piaskiem rzecznym i niekiedy z kwaśnym torfem) oraz żyzna wrocławska woda wodociągowa zapewniają wystarczającą ilość substancji pokarmowych roślinom. Niekiedy dodajemy tylko pożywki zawierające dwuwartościowe żelazo i sole manganowe pozytywnie wpływające na wybarwianie się roślin.

Když používáš hnojivo pro rostliny, máš nějaké oblíbené recepty, návody?
V podstatě nepoužíváme žádná hnojiva pro rostliny v akváriích. Přírodní substrát, jaký používáme (jíl s trochou hlíny, smíchaný s říčním pískem a někdy s rašelinou), s wroclavskou vodovodní vodou bohatou na živiny zajišťují dostatečnou výživu pro rostliny. Občas dodáváme pouze hnojiva obsahující dvojmocné železo /Fe2+/ a mangan, které dobře působí na vybarvení rostlin.

14/26 Czy niektóre rośliny wodne lub bagienne są dla ryb lub człowieka niesmaczne lub wręcz trujące?
Prawdopodobnie jest wiele niesmacznych roślin. Do nich m.in. należą rośliny niezbyt chętnie zjadane przez roślinożernego amura białego (Ctenopharyngodon idella) tj. Iris pseudoacorus, Typha latifolia, Ranunculus trichophyllum i grzybienie (Nymphaea sp. ), które w medycynie ludowej były stosowane jako adstringens i obstipans. Jedną z bardziej trujących roślin są grążele (Nuphar sp. ). Wielokrotnie obserwowałem stawy z dużą obsadą amura; po zjedzeniu roślinności miękkiej i twardej ryby na końcu brały się za grzybienie (Nymphaea), jednakże nigdy nie zjadały grążeli. Jednakże chyba najbardziej znaną rośliną z tej grupy jest szalej jadowity (Cicuta virosa) którą otruto Sokratesa i z której wyciąg w dawnych czasach był często stosowaną trucizną. Zawarta w szaleju cykutoksyna powoduje śmierć poprzez uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Zjedzenie już 2–3 g świeżej rośliny stanowi dawkę śmiertelną.

Ponadto różny jest smak poszczególnych organów roślinnych; smak zależy także od ich wieku. Zapewne wielu z nas jadło miękkie, słodkie, lekko aromatyczne dolne partie najmłodszych liści tataraku, podczas gdy reszta rośliny jest niesmaczna; wręcz niejadalna.

Jsou některé vodní či bahenní rostliny pro ryby nebo člověka nechutné nebo doslova jedovaté?
Pravděpodobně je hodně nechutnajících rostlin. Mezi ně patří mimo jiné rostliny, které ani nechce žrát amur bílý (Ctenopharyngodon idella) tj. Iris pseudoacorus, Typha latifolia, Ranunculus trichophyllum a lekníny (Nymphaea sp.), které byly v lidovém léčitelství používané jako adstringens (stahující cévy, podporující hojení) i obstipans (protiprůjmové). Jednou z nejvíce jedovatých rostlin jsou stulíky (Nuphar sp. ). Často jsem pozoroval rybníky s velkou osádkou amurů, po sežrání měkkých i tvrdých rostlin ryby nakonec začaly okusovat i lekníny (Nymphaea), ale nikdy nežraly stulíky. Asi nejvíce známou rostlinou z této skupiny je rozpuk jízlivý (Cicuta virosa), kterou byl otráven Sokrates a jejíž výtažek byl v dávných dobách často používaným jedem. V rozpuku obsažený cikutoxin způsobuje smrt poškozením centrální nervové soustavy. Konzumace 2-3 gramů čerstvé rostliny již je smrtelná dávka.

Poznámka překladatelů: Podle jiných zdrojů se i udává, že Sókrates byl otráven bolehlavem blamatým, Conium maculatum.

Kromě toho je velký rozdíl chuti jednotlivých částí rostlin, záleží také na jejich stáří. Určitě hodně z nás jedlo měkké, sladké, lehce aromatické spodní partie nejmladších listí rákosí, zatímco zbytek rostliny je nechutnající, v podstatě nejedlý.

15/26 I odwrotnie, czy rośliny wodne i bagienne można wykorzystać w kuchni do przygotowania posiłków?
Oczywiście. Wiele roślin było i jest wykorzystywane do celów kulinarnych. Jeśli przejrzymy specjalistyczną literaturę (np. Native American Ethnobotany. Moerman D. E., Timber Pr Inc. 1998) zauważymy, że przed wiekami rośliny wodne i bagienne były ważnym składnikiem ludzkiego menu; szczególnie na przednówku i w latach nieurodzaju. Także współcześnie, prócz ryżu, w celach kulinarnych używanych jest wiele roślin z tej grupy. Bulwy Sagittaria czy orzechy Trapa (T. natans, T. cochinchinensis, T. incisa, T. bispinosa) w biednych azjatyckich regionach wiejskich są ważnym składnikiem menu a w eleganckich restauracjach zapiekane w boczku są podawane są jako przystawki. Jeszcze w XIX wieku, w Polsce, orzechy kotewki zjadano na surowo bądź po ugotowaniu w słonej wodzie. Wcześniej na Podlasiu i Wołyniu orzechami tymi płacono niekiedy dworskie podatki (w dworach wypiekano z nich ciastka) i sprzedawano je na targach. W wielu krajach, szczególnie azjatyckich (Indie, Chiny), różne gatunki rodzaju Trapa były i są specjalnie w tym celu hodowane. Nasiona mielono na mąkę, a następnie wypiekano z nich placki. W południowej Afryce popularną potrawą jest wodnokwiatowy gulasz (Waterblommetjie Brediew) do którego sporządzania stosuje się kwiatostany (kłosy) Aponogeton distachyos w fazie pąków lub kwitnienia. Są one dostępne w sklepach świeże lub konserwowane. Bulwy aponogetonów są spożywane w krajach afrykańskich i azjatyckich. Wiele roślin bagiennych używanych jest do sporządzania sałatek, przystawek lub służą jako przyprawy. W Europie takimi roślinami są Oxycoccus palustris (żurawina), Acorus calamus (tatarak) czy Archangelica officinalis (arcydzięgiel). Ta ostania jest rośliną leczniczą i przyprawową, bardzo znaną i cenioną, uprawianą od dawna w ogrodach przyklasztornych. W kuchni stosujemy ja przede wszystkim, jako roślinę dekoracyjną. Z dojrzałych młodych łodyg, ściętych przed kwitnieniem rośliny, pociętych ukośnie, smaży się doskonałą, pięknie na zielono wybarwioną konfiturę - popularną np. we Francji. Konfitura ta, bardzo aromatyczna, służy do dekoracji tortów, jako dodatek do keksów, wypieków z bakaliami i innych ciast. Nalewki i wyciągi na korzeniu arcydzięgla stosuje się w małych ilościach, jako dodatek aromatyzujący do kremów, napojów, tortów. Liście i korzenie są doskonałym dodatkiem do sałatek, zup, gotowanych jarzyn i sosów. Z uwagi na przyjemny aromat i lekko gorzkawy smak bywa używana do sporządzania likierów. W produkcji popularnej Becherovki stosowany jest – między innymi – wyciąg z kłączy bobrka trójlistnego (Menyanthes trifoliata).

Jako ciekawostkę podam, że 2006 r. z okazji 60-lecia istnienia działu roślin wodnych i bagiennych w naszym ogrodzie botanicznym na corocznym ogólnopolskim spotkaniu Klubu Miłośników Roślin Wodnych odbywającym się pod hasłem "Rośliny wodne w życiu naszych przodków" urządzono przyjęcie na którym podawano dania i napoje sporządzone z tych roślin.

A naopak, lze vodní a bahenní rostliny použít v kuchyni při přípravě jídel?
Samozřejmě. Hodně rostlin bylo a je využíváno pro kulinární účely. Když se podíváme na specializovanou literaturu (np. Native American Ethnobotany. Moerman D. E., Timber Pr Inc. 1998) uvidíme, že před staletími vodní a bahenní rostliny byly důležitou částí lidského menu, zejména v dobách neúrody a v době před novou sklizní. Takže v současnosti, kromě rýže, je pro potravinářské účely používáno hodně těchto rostlin. Hlízy Sagittaria nebo ořechy Trapa (T.natans, T. cochinchinensis, T.bispinosa) jsou v chudých částech asijského venkova základní složkou jídla a v luxusních restauracích zapečené v bůčku jsou pak podávány jako předkrmy. Ještě v 19. století se v Polsku ořechy kotvice (Trapa natans) jedly přímo nebo vařené ve slané vodě. V dřívějších dobách se v Podlasiu (nebo na Volyni těmito ořechy platily panské dávky (na zámcích se z nich pekly koláčky) a prodávaly se na trzích. Ve více zemích, zejména asijských (Indie, Čína) existují různé odrůdy tohoto druhu Trapa a jsou zvláště proto pěstovány. Semena se mlela na mouku a pak se z ní pekly placky. V Jihoafrické republice je oblíbeným jídlem guláš z květů vodních rostlin (Waterblommetjie Brediew) k přípravě kterého se používají květy (klasy) Aponogeton distachyos s poupaty nebo květy. Jsou dostupné v obchodech buď čerstvé nebo konzervované. Hlízy aponogetonů jsou konzumovány v afrických a asijských zemích. Hodně rostlin je používáno k přípravě salátů nebo slouží jako koření. V Evropě jsou takovýmito rostlinami Oxycoccus palustris (klikva bahenní), Acorus calamus (puškvorec obecný) nebo Archangelica officinalis (andělika lékařská). Ta poslední je léčivou rostlinou a kořením, je velmi známá a ceněná, je odedávna pěstována v klášterech. V kuchyni ji používáme především na ozdobu. Ze zralých lodyh, seříznutých ještě před květem, se vyrábí krásně zelený džem (oblíbený např. ve Francii). Tento džem je velmi aromatický a slouží k ozdobě dortů, jako přísada do sušenek, do ořechových moučníků a jiných zákusků. Nálevy a extrakty z kořene anděliky se používají v malém množství jako aromatická přísada do krémů, nápojů a zákusků. Listí i kořeny jsou vynikajícím doplňkem do salátů, polévek, vařené zeleniny a omáček. Vzhledem k příjemnému aroma a lehce hořké chuti bývá používána k přípravě likérů. Při výrobě oblíbené Becherovky se mimo jiné používá např. výluh z vachty trojlisté (Menyanthes trifoliata).

Jako zajímavost uvedu, že r. 2006 při příležitosti 60. výročí existence oddělení vodních a bahenních rostlin v naší zahradě, na každoročním setkání Klubu milovníků vodních rostlin probíhající pod heslem "Vodní rostliny v životě našich předků" byla podávána jídla a nápoje připravené z těchto rostlin.

16/26 Czy uważasz, że w przyrodzie jest jeszcze wiele nieodkrytych wodnych i bagiennych roślin? Na którym kontynencie mogą być potencjalnie największe możliwości odkrycia nowych roślin?
Naczyniowe rośliny wodne i bagienne – jak sama nazwa wskazuje – występują w najbardziej niedostępnych miejscach rozpatrywanych zarówno w skali mikro (stanowisko, siedlisko) jak i makro (region geograficzny). To jest powodem, że wiele gatunków jest jeszcze nieodkrytych. Proszę zwrócić uwagę, iż wraz z postępującą eksploracją miejsc dotąd niedostępnych, w ostatnich latach opisywane są nowe gatunki australijskich aponogetonów (Aponogeton) czy zwartek (Cryptocoryne) zasiedlających strumienie tropikalnych lasów Półwyspu Indochińskiego i wysp Archipelagu Malajskiego. Prawdopodobnie roślin wodnych i bagiennych opisywanych jest znacznie więcej, jednakże do nas docierają wiadomości o takich, których krewniacy już są obecni w naszych akwariach i których rodzaje są przedmiotem prowadzonych badań taksonomicznych.

W mojej ocenie dwa kontynenty są potencjalnym miejscem odkrywania nowych gatunków roślin. Pierwszym z nich jest Ameryka Południowa z jej niedostępną w dalszym ciągu Amazonią (dopiero w 1996 roku polski eksplorator Jacek Pałkiewicz zlokalizował źródła Amazonki) oraz bagnami dorzecza Parany. Drugi to Afryka. Tu wskazał bym jej okołorównikowe obszary (poczynając od Nigerii na północy a na Angoli i Tanzanii na południu kończąc) niedostępne od wielu lat z powodu toczących się tam wojen lub nieufności tubylców do wszelkiego rodzaju wypraw organizowanych przez ludzi z zewnątrz. Także bardziej przyjazne pod tym względem miejsca są trudno dostępne z powodu ich rozległości i niebezpiecznych zwierząt w nich żyjących. Takim obszarem są Bagna Okawango w północnej Botswanie, rozciągające się na obszarze 22 tys. km2 i zajmujące całą śródlądową deltę rzeki Okawango mającej swój koniec na pustyni Kalahari. To samo dotyczy błot i mokradeł w tropikalnych lasach Afryki na północ od Zatoki Gwinejskiej.

Myslíš si, že v přírodě je ještě hodně dosud nepopsaných vodních nebo bahenních rostlin? Na jakém kontinentu může být největší potenciál k nalezení nových rostlin?
Cévnaté rostliny vodní a bahenní – jak napovídá samotný název – se vyskytují v nejhůře dostupných místech z pohledu jak mikro (pozice, stanoviště) tak i makro (geografický region). To je důvod, proč je ještě hodně druhů neobjevených. Všimněte si, že s postupujícím zkoumáním dosud nepoznaných míst jsou popisovány jako nové rostliny australské aponogetony (Aponogeton) nebo kryptokoryny (Cryptocoryne), vyskytující se v potocích tropických lesů Indočínského poloostrova a Malajských souostroví. Pravděpodobně je popsaných vodních a bahenních rostlin o mnoho více, ale k nám se dostávají informace o takových, jejichž příbuzní jsou již v našich akváriích a o druzích, které jsou vědecky zkoumány a provádí se taxonomické výzkumy.

Podle mého názoru jsou dva světadíly možným místem na objevování nových druhů rostlin. První z nich je Jižní Amerika a její částečně nedostupná Amazonie (teprve r.1996 polský badatel Jacek Pałkiewicz lokalizoval prameny Amazonky) a močály v povodí Paraná. Druhý je Afrika. Tady bych vybral rovníkové oblasti (začínajíc od Nigérie na severu, a konče u Angoly a Tanzánie na jihu), které jsou nedostupné mnoho let buď z důvodů válek nebo nedůvěře místních k výpravám cizinců. Také velmi příznivá z tohoto pohledu jsou místa obtížně dostupná z důvodů jejich rozlehlosti a žijících tam nebezpečných zvířat. Takovou oblastí jsou bažiny Okawanga v severní Botswaně, rozkládající se na ploše 22 tis. km2 a zabírající celou středozemní deltu řeky Okawango, která má svůj počátek v poušti Kalahari. To samé se týká bažin a mokřadů v tropických lesích Afriky na sever od Guinejského zálivu.

17/26 Kolekcja roślin wodnych i bagiennych, znajdującą się we Wrocławiu, nie tylko z punktu widzenia akwarysty jest wyjątkowa. Czy znasz jeszcze jakieś inne miejsce, dokąd byłoby warto się udać, by je jeszcze zobaczyć?
Oczywiście. Dla miłośników krajowych roślin wodnych i bagiennych polecam największą europejską, a być może i w świecie, kolekcję w Instytucie Botaniki Czeskiej Akademii Nauk w Třebon. Wszelkie informacje na jej temat można znależć tutaj: Sbírka VODNÍCH MOKŘADNÍCH ROSTLIN Botanický ústav, Úsek ekologie rostlin, Akademie věd ČR Botanický ústav, Úsek ekologie rostlin, Akademie ved ČR,Dukelská 135, Třeboň 379 82 Dukelská 135, Třeboň 379 82 . Jest się czym zachwycić. Przy okazji radzę spróbowąć zmieszanego pól na pół jasnego i ciemnego lokalnego piwa Bohemia Regent Premium.

Warte obejrzenia są: bardzo ładnie urządzona, niewielka kolekcja roślin wodnych i błotnych strefy umiarkowanej, jedna z największych europejskich kolekcji bagiennych roślin mięsożernych, ładna szklarnia z Victorioa amazonica, tropikalnymi grzybieniami i epifitami oraz kilkanaście akwariów znajdujące się w Ogrodzie Botanicznym w Libercu (fot. poniżej).

U zachodnich sąsiadów polecam ogród botaniczny w Berlin-Dahlem (akwaria, "Victoria", oraz kolekcja na wolnym powietrzu roślin bagiennych i torfowiskowych) oraz München-Nymphenburg ("Victoria", szklarnia z roślinami wodnymi i mięsożernymi w której znajduje się 15 akwariów).

Sbírka vodních a bahenních rostlin, nejen z pohledu akvaristy, je ve Wroclawi jedinečná, řekl bych, že i světově unikátní. Víš ještě o nějakém jiném místě, kam by stálo za to se jet ještě rozhodně podívat?
Samozřejmě. Milovníkům místních (národních) vodních a bahenních rostlin doporučuji největší evropskou a možná i světovou sbírku v Botanickém ústavu Akademie věd v Třeboni (http://www.butbn.cas.cz/... ). Je co obdivovat. Při té příležitosti doporučuji vyzkoušet místní řezané pivo Bohemia Regent Premium.

Za prohlídku stojí velmi pěkně zařízená menší sbírka vodních a bahenních rostlin mírného pásma, jedna z největších evropských sbírek masožravých (bahenních) rostlin, krásný skleník s Victoria amazonica, tropickými lekníny a epifyty a několik akvárií, které se nachází v botanické zahradě v Liberci (viz. foto níže).

U západních sousedů doporučuji botanickou zahradu v Berlíně-Dahlemu (akvária, "Viktorie" a venkovní sbírka bahenních a rašeliništních rostlin) a Mnichově-Nymphenburgu ("Viktorie", skleníky s vodními a masožravými rostlinami, ve kterých se nachází 15 akvárií).

18/26 Gdybyś miał początkującym akwarystom - przyszłym hodowców i miłośnikom roślin wodnych poradzić, od czego zacząć, jak to zrobić, co byś im powiedział?
Rozmowę zacząłbym od uzmysłowienia adeptom akwarystyki poczucia odpowiedzialności za zbiornik, czyli przekazania, że akwarium to ciągły obowiązek, wymagający poświęcenia nieco wolnego czasu. Jeśli przy tym nie będziemy odczuwać przyjemności to nie warto przygody z akwarystyką zaczynać. Starałbym się im wytłumaczyć, że muszą posiadać podstawowy chociażby zakres wiedzy o biologii roślin, ryb i chemii wody. Pokazałbym na kilku przykładach, że dysponując pewnym zasobem wiedzy, piękne akwarium można zrobić używając najbardziej popularnych roślin oraz wskazałbym na akwarystyczne portale w Internecie, jako najbardziej dostępne źródło inspiracji, wiedzy, kontaktów i forum dyskusyjne na różne tematy, których realizacja sprawia nam kłopoty w praktyce.

Kdybys měl začínajícím akvaristům – budoucím pěstitelům a milovníkům vodních rostlin doporučit, čím začít, "jak na to", co bys jim řekl?
Na začátku bych začínajícím akvaristům řekl, aby si uvědomovali svoji odpovědnost za akvárium, že je to stálý závazek, který vyžaduje obětování nějakého volného času. Jestli při tom nebudeme cítit potěšení, tak nemá smysl dobrodružství s akvaristikou vůbec začínat. Snažil bych se jim vysvětlit, že musí mít alespoň základní znalosti o biologii rostlin, ryb a chemizmu vody. Ukázal bych jim na několika příkladech, že když budou mít základy znalostí, že je možné vytvořit krásné akvárium i s použitím nejoblíbenějších rostlin a poukázal bych na akvaristické portály na internetu, jako nejsnáze dostupný zdroj inspirace, znalostí, kontaktů a diskusní fóra na různá témata, kde jim prakticky pomohou s problémy při jejich realizaci.

19/26 Jakie są najczęstsze błędy podczas uprawy roślin w zbiornikach, jak ich można ewentualnie uniknąć?
Najczęściej popełniane błędy przy uprawie roślin, przez mało doświadczonych akwarystów to:
1. niedocenianie roli prawidłowego oświetlenia akwarium (odpowiednia jego intensywność, jakość w sensie występowania różnych długości fal świetlnych oraz długość dnia świetlnego),
2. nie przywiązywanie uwagi do wymagań poszczególnych roślin w stosunku do jakości wody, a niekiedy i podłoża (np. nieomal wszystkie gatunki Vallisneria nie tolerują obecności torfu w podłożu),
3. brak dostarczania dwutlenku węgla w akwariach z twardą, alkaliczną wodą (regulacja pH i podnoszenie zawartości dostępnego dla roślin węgla zawartego w wodorowęglanach),
4. brak uzupełniania dwutlenku węgla w roślinnych mocno zarośniętych akwariach,
5. hodowla ryb które często podskubują młode, szczytowe pędy roślin.
6. nadmierna wiara w bezpieczne działanie środki glonobójcze względem roślin wyższych jakie uprawiamy w akwarium.
7. utrzymywanie zbyt wysokiej temperatury wody (bo taką potrzebują hodowane ryby) przy niedostatku światła i dwutlenku węgla w akwarium.

Jaké jsou nejčastější chyby při pěstování rostlin v nádržích, a jak se jich případně vyvarovat?
Nejčastější chyby při pěstování rostlin, pro nezkušené akvaristy jsou:
1. podcenění role řádného osvětlení akvária (jeho odpovídající intenzita, kvalita, ve smyslu různých vlnových délek světla a délku dne/doby svícení).
2. nepřikládání významu potřeb jednotlivých rostlin ve vztahu ke kvalitě vody, a někdy i substrátu (například téměř všechny druhy Vallisneria nemají rády výskyt rašeliny v substrátu).
3. nedostatek přidávání CO2 v akváriích s tvrdou vodou, zásaditou vodou (regulace pH a zvyšování pro rostliny dostupného CO2).
4. nedoplňování CO2 v silně zarostlých akváriích.
5. chovu ryb, které často vyškubávají mladé vrcholové výhonky rostlin.
6. nadměrná důvěra v bezpečné provozování prostředků proti řasám vzhledem k vyšším rostlinám, které pěstujeme v akváriu.
7. udržování příliš vysoké teploty vody (třeba proto, že takovou vyžadují chované ryby), při nedostatku světla a oxidu uhličitého v akváriu.

20/26 Czy istnieje ograniczenie wysokości zbiorników do uprawy roślin w akwarium? Byłem zaskoczony tutaj w ogrodzie botanicznym i w zoo - zbiorniki mają wysokość 80–120 cm, jednocześnie rośliny pięknie rosną.
Tak, istnieje i można rozpatrywać je na dwa sposoby. tj. na gruncie praktycznym i w teorii. W standardowych domowych akwariach wbudowanych w meble, ściany etc. lub wolnostojących, ale z dostępem jednostronnym maksymalna głębokość (h = jeden z boków trójkąta prostokątnego) skorelowana jest z długością ręki użytkownika akwarium mierzonej od pachy do końca zaciśniętej pięści (a – przeciwprostokątna trójkąta) oraz od szerokości dna akwarium (s = drugi bok trójkąta). Aby obliczyć głębokość akwarium, która będzie dopasowana do naszego wzrostu i przy której swobodnie będziemy mogli pracować, korzystamy z twierdzenia Pitagorasa, które mówi, że w trójkącie prostokątnym suma kwadratów długości przyprostokątnych (s2 + h2) jest równa kwadratowi długości przeciwprostokątnej tego trójkąta (a2). Po odpowiednim przekształceniu wzoru obliczamy maksymalną głębokość (h) akwarium. Dla wysokich (180-190 cm wzrostu) wynosi ona 50–55 cm. Oczywiście korzystając ze specjalnych szczypiec do sadzenia roślin i długich nożyczek do ich przycinania głębokość tę można zwiększyć. Uzyskana głębokość wody (ok. 42–48 cm) jest odpowiednia dla większości gatunków uprawianych w akwariach. Jednakże dla wielu drobnych roślin tworzących łączki na dnie zbiornika i cejlońskich kryptokoryn (Cryptocoryne) jest ona za duża, a za mała dla dużych nurzańców (Valisneria), aponogetonów (Aponogeton) czy żabienic (Echinodorus). Tak więc, dla jednych roślin akwaria powinny być płytkie a dla innych mogą być głębsze.

Teoretyczne akwarium może być tak głębokie, do jakiej głębokości w naturze potrafią rosnąć rośliny, które byłyby w nim uprawiane, jeśli tylko zapewnimy im wystarczająco silne oświetlenie. Jednakże przy tak głębokich akwariach problemem jest ich czyszczenie, w związku z czym nie robi się takowych.

Mówiąc rośliny mam na myśli rośliny naczyniowe z grupy elodeidów i nymfeidów. W czystej wodzie nymfeidy rosną jeszcze na głębokości 2,5m, niektóre z elodeidów spotkamy na głębokości 3–4 m, podczas gdy większość z nich schodzi do 1,5–2m. Rośliny niższe spotyka się na większych głębokościach. Emersyjne rośliny bagienne, z których wiele uprawianych jest w akwariach, rosną doskonale przez długi czas w zanurzeniu w płytkiej wodzie. Jednakże przy długotrwałym zanurzeniu na większe głębokości, powyżej 1 m – większość z nich ginie już po kilku miesiącach.

Existuje nějaká limitující výška nádrže pro pěstování rostlin v akváriu? Byl jsem překvapen tady v botanické zahradě i v zahradě zoologické – nádrže jsou vysoké 80 – 120 cm a při tom rostliny nádherně rostou.
Ano, existuje a je možno se na to dívat dvěma způsoby, tj. na praktickém základě a teoreticky. V typických domácích akváriích vestavěných do nábytku, stěn apod. nebo volně stojících, ale s jednostranným přístupem je maximální hloubka (h = jedna strana pravoúhlého trojúhelníku) v poměru k ruce akvaristy měřené od podpaží k zaťaté pěsti (a = přepona trojúhelníku) a šířky dna akvária (s = druhá strana trojúhelníku). Abychom mohli spočítat hloubku akvária, která bude přiměřená pro naši výšku a pří které budeme moct pohodlně pracovat, využijeme Pythagorovu větu, která říká, že v pravoúhlém trojúhelníku je suma čtverců stran (s2 + h2) rovna čtverci přepony tohoto pravoúhlého trojúhelníku (a2) /s2+h2=a2. Po úpravě a dosazení veličin do rovnice si pak můžeme spočítat maximální hloubku (h) akvária. Pro vysoké lidi (180-190 cm) je to přibližně 50-55 cm. Samozřejmě, pokud budeme používat speciální pinzety na sázení rostlin a dlouhé nůžky na zastřihování, můžeme si tu hloubku ještě zvětšit

(Poznámka překladatelů: ještě bychom mohli připočítat hloubku dna, někdo dá pár centimetrů někdo jde i do desítek :-) ).

Získaná hloubka vody (cca 42-48 cm) je vhodná pro většinu druhů rostlin pěstovaných v akváriích. Nicméně pro většinu drobných rostlin tvořících trávníčky na dně a cejlonských kryptokoryn (Cryptocoryne) je příliš velká, a naopak příliš malá pro velké valisnerie (Vallisneria), aponogetony (Aponogeton) nebo šípatkovce (Echinodorus). Takže, pro některé rostliny by akvária měla být spíše mělčí a pro jiné může být hlubší.

Teoretické akvárium může být tak hluboké, do jaké hloubky dokáží v přírodě růst rostliny, které by v něm byly pěstované, pokud jim zajistíme dostatečně silné osvětlení. Nicméně, tak hluboké akvárium je pak problematické čistit a proto se taková nedělají.

Pod pojmem "rostliny" mám na mysli cévnaté rostliny ze skupin stonkových rostlin (elodeidy) a lekníny (nymfeiny). V čisté vodě rostou lekníny ještě v hloubce 2,5 m, některé ze stonkových najdeme až do hloubek 3-4 m, přičemž většina z nich je do 1,5-2 m. Nižší rostliny najdeme i ve větších hloubkách. Emersní bahenní rostliny, které jsou často pěstovány v akváriích, rostou dobře když jsou dlouho ponořené v mělké vodě. Nicméně při dlouhodobém ponoření ve větších hloubkách, nad 1 m z nich pak většina umírá již po několika měsících.

21/26 Czy uważasz, że urządzenie do dawkowania CO2 powinno znajdować się w każdym zbiorniku roślinnym, podobnie jak dzisiaj jest powszechne oświetlenie, wydajne filtry do wody, itp.?
Węgiel zawarty w dwutlenku węgla i wodorowęglanach jest podstawowym budulcem roślin i stanowi ok. 45-50 % ich suchej masy. Rośliny żyjące w środowisku wodnym pobierają dwutlenek węgla rozpuszczony w wodzie w formie gazowej oraz – przy pomocy enzymu, jakim jest anhydraza wodorowęglanowa – zawarty w wodorowęglanach. Pomimo bardzo dobrej rozpuszczalności jego dostępność i zawartość w wodzie jest niższa jak w atmosferze i waha się w granicach od 0,0006 do 0,06% w zimnych wodach (w atmosferze 0,02–0,05%).

Coraz większa dostępność atrakcyjnych roślin skłania wielu akwarystów do zwiększania obsady roślinnej w akwariach. Szczególnie widać to w zbiornikach typu holenderskiego oraz w zbiornikach krajobrazowych, w których rośliny są tak stłoczone, że nie widać podłoża. Przy silnym oświetleniu rośliny intensywnie asymilując pochłaniają prędko cały dostępny gaz i następuje jego deficyt; staje się on czynnikiem ograniczającym (czynnik minimum) wzrost roślin. Tak więc w uprawach akwariowych roślin (w akwariach roślinnych) należy wzbogacać wodę w dwutlenek węgla.

Wzbogacając wodę w ten gaz należy mieć na uwadze twardość wody, zawartość w niej dwutlenku węgla oraz należy kontrolować odczyn aby nie doprowadzić do nadmiernego jej zakwaszenia co niekorzystne jest zarówno dla roślin jak i dla ryb.

Myslíš si, že zařízení na dávkování CO2 by mělo být v každé rostlinné nádrži, stejně jako je dnes běžné osvětlení, výkonná filtrace vody apod.?
Uhlík obsažený v oxidu uhličitém a hydrogenuhličitanu je základní složkou rostlin a představuje asi 45-50 % jejich sušiny. Rostliny žijící ve vodě získávají oxid uhličitý rozpuštěný ve vodě v plynné formě a z uhličitanů za pomocí enzymů, jakými jsou karbonická anhydráza (anhydráza kyseliny uhličité, karbonátdehydratáza). Přes velmi dobrou rozpustnost je dostupnost a obsah ve vodě nižší než v atmosféře (ve vzduchu) a pohybuje se v rozmezí od 0,0006 do 0,06 % ve studených vodách (ve vzduchu 0,02 – 0,05%).

Zvyšující se dostupnost atraktivních rostlin vede akvaristy ke zvyšování hustoty osazení rostlinami v akváriu. Je to zvláště dobře vidět v holandských akváriích a také v krajinných akváriích, ve kterých jsou rostliny osázeny tak hustě, že není vidět dno. Při silném osvětlení rostliny intensivně absorbují všechen dostupný plyn a nastává jeho deficit, čímž se stává limitujícím faktorem pro růst rostlin. Takže při pěstování akvarijních rostlin (v rostlinných akváriích) je potřeba obohacovat vodu oxidem uhličitým.

Při obohacování vody tímto plynem je potřeba sledovat tvrdost vody, obsažený v ní CO2, a také pH, aby nedošlo k nadměrnému okyselení, které je nevhodné jak pro rostliny, tak i pro ryby.

22/26 Jakie rośliny można polecić do słonawych akwariów?
W akwariach słodkowodnych nie uprawia się roślin słonolubnych związanych z ekosystemami morskimi (niekiedy w akwariach morskich można prócz glonów spotkać rośliny z rodziny Ruppiaceae i Zosteraceae jak Zostera marina i inne gatunki, Phyllospadix sp. i Heterozostera sp. – popularnie nazywane trawami morskimi). Wyjątek stanowi Samolus valerandi w przyrodzie rosnący często na łąkach ze słonymi wysiękami. Pozostałe gatunki rosnące na solniskach to także rośliny wynurzone, najczęściej niewytrzymujące zalania wodą. W zasadzie brak w śród nich jest elodeidów, czyli roślin trwale podwodych. Gatunki rosnące także w wodzie o lekko podwyższonym zasoleniu to Myriophyllum spicatum i Potamogeton pectinatus. Wśród gatunków ciepłolubnych podwyższone zasolenie wody wytrzymują niektóre australijskie wywłóczniki (Myriophyllum – wśród nich M. propinquum) i także rdestnice (Potamogeton). Jednakże żaden z tych gatunków nie jest uprawiany w akwariach.

Rozumiem, że postawione pytanie dotyczy typowych roślin akwariowych. Z opowiadań starszych kolegów wiem, że przed wielu laty w celach dezynfekcyjnych przy bakteryjnych chorobach niektórych gatunków ryb oraz w celu zapobieżenia nadmiernemu wzrostowi glonów (???) dodawano do akwariów sól kuchenną. Według ich relacji nie szkodziło to roślinom; jednakże jak sądzę zasolenie akwariów było krótkotrwałe, co wynika z potrzeby podmieniania części wody w zbiorniku. Czy rosłyby one przez dowolnie długi czas w takim akwarium? Prawdopodobnie gatunki, którym niestraszna jest twarda woda w akwarium rosłyby dłużej, gatunki wymagające miękkiej wody rosłyby krótko. Jak długo i jak krótko? Niestety na to pytanie nie potrafię odpowiedzieć.

Jaké rostliny bys doporučil do brakické nádrže?
Ve sladkovodních akváriích se nepěstují rostliny slanomilné z mořských ekosystémů (někdy lze v mořských akváriích vidět kromě řas i rostliny z čeledí Ruppiaceae a Zosteraceae jako Zostera marina a jiné druhy, Phyllospadix sp. a Heterozostera sp. - obecně známé jako mořské trávy). Výjimkou je Samolus valerandi, v přírodě roste často na slaniskách. Ostatní druhy rostoucí na slaniskách jsou také rostliny vynořené, nepřežijí úplné ponoření. Také druhy rostoucí v lehce vyšší salinitě jsou Myriophyllum spicatum a Potamogeton pectinatus. Mezi teplomilnými druhy vydrží vyšší salinitu některé australské stolístky (Myriophyllum – mezi nimi M. propinquum) a také rdesty (Potamogeton). Nicméně, žádný z těchto druhů není pěstovaný v akváriích.

Chápu, že položená otázka se týkala typických akvarijních rostlin. Z vyprávění starších kolegů vím, že před mnoha lety se kvůli desinfekci bakteriálních chorob některých druhů ryb a zabránění nadměrnému růstu řas přidávala do akvária kuchyňská sůl. Podle nich nedocházelo k poškození rostlin, ale myslím si, že slanost akvárií byla krátkodobá, což vyplývá z potřeby výměny části vody v akváriu. Jestli by rostly neomezeně dlouho v takovém akváriu? Pravděpodobně druhy, kterým vyhovuje tvrdá voda by rostly déle a druhy vyžadující měkkou vodu by rostly krátce. Jak dlouho a jak krátce? Bohužel na takovou otázku nedokáži odpovědět.

23/26 Jeden z klasycznych tematów - jakie są założenia udanej uprawy kryptokoryn w zbiornikach?
Podstawowe założenie to ograniczenie się do gatunków łatwych w uprawie, tym samym częstych w akwariach i rozpowszechnionych w handlu.

Rodzaj Cryptocoryne grupuje kilkadziesiąt gatunków i odmian roślin rosnących w bardzo zróżnicowanych warunkach w południowo-wschodniej Azji. Z tej grupy najłatwiejsze, i najczęściej uprawiane są emersyjne i semi-emersyjne gatunki porastające odkryte, piaszczysto-ilaste brzegi niewielkich zbiorników wodnych i strumieni. Do nich zaliczymy większość kryptokoryn z Cejlonu (wiele form C. wendtii, C. beckettii, walkeri, undulata). Należy uprawiać w niezbyt głębokich akwariach (do 40 cm słupa wody), podłoże luźne, raczej mineralne, temperatura 20–26°C, oświetlenie umiarkowane do silnego, woda raczej miękka, ale rosną także w wodzie lekko twardej, o odczynie zbliżonym do obojętnego. Równie dobrze rosną w świeżych jak i w starych akwariach. Podobne wymagania mają też kontynentalne kryptokoryny wąskolistne (C. crispatula, C. retrospiralis) oraz część odmian kryptokoryny sercolistnej (C. cordata).

Jednakże większość kryptokoryn o szeroko owalnych i sercokształtnych liściach, pochodzących z półwyspu i wysp archipelagu Malajskiego z powodu wysokich wymagań jest bardzo rzadko spotykane w uprawach; nawet w uprawach doświadczonych hobbistów zajmujących się tylko tą grupą roślin.

Jedno z klasických témat – jaké jsou předpoklady pro úspěšné pěstování kryptokoryn v nádržích?
Základním předpokladem je omezení se na druhy snadno pěstovatelné, takže jsou často rozšířené v akváriích a v obchodech.

Rod Cryptocoryne seskupuje několik desítek druhů a odrůd rostlin rostoucích ve velmi odlišných podmínkách v jihovýchodní Asii. Z této skupiny jsou nejjednodušeji a nejčastěji pěstovány emersní a semiemersní druhy rostoucí v otevřených písčito-jílových březích rybníků a potoků. Řadíme k nim většinu kryptokoryn z Cejlonu (hodně forem C. wendtii, C. becketii, C. walkeri, C. undulata). Pěstují se v mělkých akváriích (do 40 cm vody), se vzdušným substrátem (drobný štěrk, podloží) s obsahem hnojiv (minerálních látek), teplotou 20-26°C, středním až silným osvětlením, měkkou vodou, ale rostou také ve vodě mírně tvrdší a neutrálním pH. Stejně dobře rostou v nových jako i starých akváriích. Podobné nároky mají také kontinentální úzkolisté kryptokotryny (C. crispatula, C. retrospiralis) a také část druhů kryptokoryn srdčitých (C. cordata).

Nicméně většina kryptokoryn s širokými oválnými a srdčitými listy, pocházející z Malajského poloostrova a souostroví je vzhledem k vysokým nárokům velmi vzácně vídána, dokonce ani u zkušených pěstitelů zabývajících se pouze touto skupinou rostlin.

24/26 Jak skutecznie zapobiegać zagniwaniu liści u kryptokoryn? Co jest tego przyczyną?
Przyczyny tzw. choroby kryptokoryn objawiającej się mniejszym lub większym, punktowym zagniwaniem liści w zasadzie do dziś są nieznane. Sądzę, że może to być bakteryjne zakażenie i związany z tym rozkład tkanek liściowych w miejscu ich mechanicznego uszkodzenie lub w komórkach hydatod (będących elementem systemu transportu wody o roślin podwodnych). W literaturze akwarystycznej panuje ogólny pogląd, iż do choroby przyczyniają się nieodpowiednie warunki w jakich rośliny są uprawiane lub szybkie ich zmiany co0 może zaburzać rytm procesów biochemicznych zachodzących w komórkach roślin a tym samym osłabiający ich odporność. W skrajnych przypadkach dochodzi do całkowitego i bardzo szybkiego – niekiedy w ciągu 24 godzin – zniszczenia liści (szczególnie dotyczy to C. pontederifolia i zwartek sercolistnych) przy wymianie wody lub dodaniu nawozów. Niektórzy donoszą, że czasem zdarza się to także przy zmianie reżimu oświetlenia akwarium (?). Tu muszę powiedzieć, iż kilkakrotnie oglądając fotografie zwartek wykonane na stanowiskach naturalnych, zauważyłem na liściach objawy choroby kryptokoryn (liczne drobne ciemne kropki lub mniejsze i większe ubytki w blaszkach liściowych). Z tego wynikałoby, iż jest to proces zdarzający się także w przyrodzie, którego nie da się wyeliminować, a którego przyczyny mogą być analogiczne do wyżej opisanych. Ograniczyć można poprzez zapewnienie roślinom stabilnych warunków. Dla większości zwartek u których obserwuje się chorobę kryptokoryn akwarium powinno być ustabilizowane (co osiąga się z jego wiekiem), z wodą w miarę dobrze natlenioną lecz dnem z wtrętami osadów organicznych, w którym za często nie trzeba wymieniać większych ilości wody. Jeśli wymieniamy wodę używajmy wody odstanej (bez względy na to czy pochodzi ona z wodociągów, czy jest to deszczówka, czy uzdatnialiśmy ją używając filtrów RO). Podobne objawy do choroby kryptokoryn, jak podpowiadają mi moi koledzy, można zaobserwować także u innych roślin (Alternanthera, Echinodorus a nawet Anubias); jednakże zdarza się to bardzo rzadko i w małym natężeniu.

Jak se účinně bránit hnilobě listů u kryptokoryn? Co je její příčinou?
Příčiny takzvané kryptokorynové nemoci projevující se menším nebo větším bodovým zahníváním listů jsou v podstatě dodnes neznámé. Myslím si, že by to mohlo být bakteriální nákazou a s tím spojeným rozpadem listových tkání v místě jejich mechanického poškození nebo v buňkách hydatod (ty jsou částí systému přepravy vody u vodních rostlin). V akvaristické literatuře existuje obecný názor, že chorobě pomáhají neodpovídající podmínky, v jakých jsou rostliny pěstované nebo rychlé změny parametrů vody, což může narušovat rytmus biochemických procesů v buňkách rostlin a tím oslabovat jejich odolnost. Ve výjimečných případech dochází k celkovému poškození a velmi rychle (někdy i v průběhu 24 hodin) k poškození listů rostlin (týká se to zejména C. pontederifolia a části srdčitých) při výměně vody nebo přidání hnojiva. Někteří lidé uvádějí, že se to stává i při změně režimu osvětlení. Tady musím říct, že když jsem si několikrát prohlížel fotografie kryptokoryn z přírodních stanovišť, všiml jsem si na listech projevy kryptokorynové nemoci (četné malé tmavé skvrnky nebo menší či větší úbytky v listových čepelích). Z toho vyplývá, že jde o proces, který se vyskytuje i v přírodě, který se nedá odstranit a jehož příčiny mohou být podobné výše uvedeným. Nemoc je možné omezit prostřednictvím zajištění rostlinám stabilního prostředí. Pro většinu krypotokoryn u kterých se objevuje kryptokorynová nemoc, by mělo být akvárium stabilizované (čehož se dosahuje věkem) s dobře okysličenou vodou a dnem s organickými zbytky, ve kterém se nemusí často měnit voda. Při výměně vody používejme odstátou vodu (bez ohledu na to, jestli je voda vodovodní, dešťová nebo z reverzní osmózy). Projevy podobné kryptokorynové nemoci, jak mi napovídají kolegové, je možné vidět také u jiných rostlin (Althernatera, Echinodorus a také u Anubias), ale stává se to velmi zřídka a s malou intenzitou.

25/26 Jakie powinno być podłoże pod względem składników odżywczych do emersyjnej uprawy żabienic i kryptokoryn? Czy rośliny następnie trzeba w jakiś sposób nawozić?
Jeśli w akwariach jako podłoża używamy jałowego piasku i żwirków o różnej granulacji a dysponujemy miękką, opadową wodą (taką ma większość ujęć w terenach górskich i podgórskich) to uprawiane rośliny powinniśmy zasilać akwarystycznymi nawozami (w dawkach zgodnych z zaleceniami producentów nawozów). Gdy stosujemy bardziej bogate podłoże w skład którego wchodzi m.in. bogata w składniki mineralne gliniasta gleba lub glina pobrana z warstwy przypowierzchniowej) a woda jest także bardzie zasobna w substancje pokarmowe (olbrzymia większość powierzchniowych wód nizinnych), wówczas nie ma takiej potrzeby. Jednakże i tutaj, szczególnie w dobrze napowietrzanych akwariach, zaleca się stosowanie nawozów zawierających dwuwartościowe żelazo.

Przy tradycyjnej (nie hydroponicznej) uprawie emersyjnej podłoże powinno być żyzne. Polecam stosowanie parowanych mieszanek mineralno-organicznych (piasek, glina i raczej ziemia humusowa a nie torf) poddanych procesowi parowania. Parowanie pozwoli nam uzyskać podłoże wolne od dżdżownic, innych insektów i patogenów glebowych. Podłoże musi być pulchne, niezbijające się (śmiało stosować perlit lub vermiculit), dobrze nawilgocone poprzez podsiąk wody. Woda powinna być jak najmniej zasobna w pierwiastki podnoszące jej zasolenie (wapń, sód i potas). Należy unikać uprawy roślin w podłożu zalanym.

Jaký by měl být substrát z pohledu živin pro emerzní pěstování echinodorů a kryptokoryn? Je pak potřeba rostliny nějak dále hnojit?
Jestliže v akváriu používáme na dno písek a štěrky s různou velikostí a máme k dispozici měkkou dešťovou vodu (takovou má většina míst v horách a podhůřích) tak pěstované rostliny musíme podporovat akvaristickými hnojivy (s dávkováním podle doporučení výrobců). Když používáme bohatší dno, které obsahuje mimo jiné bohatou na minerály jílovitou zeminu, nebo zemina a voda je také bohatší na živiny (obrovská většina povrchových nížinných vod), pak žádná další hnojiva nejsou potřeba. Avšak i zde, zejména v dobře prokysličovaných akváriích, doporučuje se používání hnojiv obsahujících dvojmocné železo.

V tradičním (ne hydroponickém) emersním pěstováním by dno mělo být úrodné. Doporučuji používání propařených minerálně organických směsí (písek, jíl a zemina, ale ne rašelina). Propaření nám umožní získat substrát bez žížal, dalšího hmyzu a půdních patogenů (plísní). Dno musí být kypré, neslehávající se (můžete použít i perlit nebo vermikulit), dobře navhlčené průsakem. Voda by neměla obsahovat prvky zvyšující její zasolení (vápník, sodík a draslík). Měli bychom se vyhýbat emerznímu pěstování rostlin ve dně, které je trvale zaplaveno vodou. Dno by mělo být v tomto případě jen vlhké.

26/26 Jaka jest nazwa żabienicy wyhodowanej przez Ciebie? Jak wyhodować nowy kultywar? Co w tym celu trzeba zrobić i jak długo to trwa?
Nowe kultywary otrzymuje się poprzez krzyżowanie roślin. Wybieramy dwa gatunki roślin (można użyć też kultywarów – jednakże nieprzewidywalność oczekiwanych rezultatów jest bardzo duża), których cechy odpowiadają nam i chcielibyśmy stworzyć odmianę o cechach pośrednich. Staramy się zapylić je krzyżowo i wysiewamy uzyskane nasiona. W następnym roku robimy selekcję – grupujemy rośliny do siebie podobne. Obserwujemy ich wzrost i wybieramy egzemplarze rosnące najszybciej i najbardziej efektowne o cechach, które najbardziej nam odpowiadają. Staramy się je rozmnożyć wegetatywnie w celu uzyskania większej liczby potomnych roślin (o identycznym genomie), które możemy przetestować w akwariach. Okazy (kultywary) najbardziej nam odpowiadające rozmnażamy dalej wegetatywnie. Nowe odmiany, po zbadaniu, że nic podobnego dotąd nie wyhodowano, należy opisać i zarejestrować – wówczas będą poddane ochronie prawnej. Cały cykl trwa kilka lat; minimalny okres wynosi 2 lata.

Prowadząc badania nad roślinami z ratajowskiej sekcji Uruguayensii dla zabawy zapylałem rośliny także pyłkiem żabienic sercolistnych. Kilka z nich dało nasiona. Z nich wyhodowałem i wyselekcjonowałem odmianę, którą nazwałem łacińskim imieniem córki – "Joannae". Krótko opisano ją w 1996 r. w Tropical Fisch Hobbyist. Rodzice tego kultywaru to: ♀E. uruguayensis f. brunnescens (dawniej jako E. horemanii – red) × ♂E. aschersonianus.


Jak se jmenuje Tebou vytvořený kultivar Echinodoru? Jak se vytvoří nový kultivar? Co je k tomu zapotřebí a jak dlouho to trvá?
Nové odrůdy získáváme křížením rostlin. Vybíráme dva druhy rostlin (můžeme použít i kultivary – ale neočekávatelnost výsledků je velmi velká), jejichž vlastnosti chceme, a chtěli bychom vytvořit odrůdu o vlastnostech prostředních. Snažíme se je opylit do kříže (navzájem) a pak vyséváme získaná semena. Další rok pak provádíme selekci, seskupujeme podobné rostliny. Sledujeme jejich růst a vybíráme kusy rostoucí nejrychleji s nejokázalejšími vlastnostmi, které nám nejvíce vyhovují. Snažíme se je pak množit vegetativně s cílem získat větší počet potomstva rostlin (rostlin se stejným genomem), které pak můžeme vyzkoušet v akváriích. Exempláře (kultivary), které se nám nejvíce líbí dále rozmnožujeme vegetativně. Nové odrůdy, po zjištění, že nic podobného dosud nebylo vypěstováno, bychom měli popsat a zaregistrovat – pak budou mít právní ochranu. Celý cyklus trvá několik let, minimálně 2 roky.

Když jsem prováděl výzkum rostlin z ratajovské sekce Uruguayensii, pro potěšení jsem opyloval rostliny také pylem šípatkovců srdčitých. Několik z nich pak mělo semínka. Z nich jsem vypěstoval odrůdu, kterou jsem pojmenoval latinským jménem své dcery – "Joannae". Byla popsána v r.1996 v Tropical Fish Hobbyist. Rodiči tohoto kultivaru jsou: ♀ E. uruguayensis f. brunnescens (dříve známa jako E. horemanii – red) × ♂ E. aschersonianus.

Richarde, děkuji za velmi plodný a zajímavý rozhovor; já i naši čtenáři se těšíme na naše společné setkání v září Botanické zahradě Přírodovědecké fakulty UK v Praze v ulici Na Slupi (mapa: http://g.co/maps/ujye ).