13/26 Korzystając z nawozów dla roślin, stosujesz je według jakichś wskazówek, instrukcji?
W zasadzie nie stosujemy nawożenia roślin w akwariach. Naturalne podłoże, jakie stosujemy (gliniasta ziemia z niewielkim dodatkiem czarnoziemu, wymieszana z piaskiem rzecznym i niekiedy z kwaśnym torfem) oraz żyzna wrocławska woda wodociągowa zapewniają wystarczającą ilość substancji pokarmowych roślinom. Niekiedy dodajemy tylko pożywki zawierające dwuwartościowe żelazo i sole manganowe pozytywnie wpływające na wybarwianie się roślin.

Když používáš hnojivo pro rostliny, máš nějaké oblíbené recepty, návody?
V podstatě nepoužíváme žádná hnojiva pro rostliny v akváriích. Přírodní substrát, jaký používáme (jíl s trochou hlíny, smíchaný s říčním pískem a někdy s rašelinou), s wroclavskou vodovodní vodou bohatou na živiny zajišťují dostatečnou výživu pro rostliny. Občas dodáváme pouze hnojiva obsahující dvojmocné železo /Fe2+/ a mangan, které dobře působí na vybarvení rostlin.

14/26 Czy niektóre rośliny wodne lub bagienne są dla ryb lub człowieka niesmaczne lub wręcz trujące?
Prawdopodobnie jest wiele niesmacznych roślin. Do nich m.in. należą rośliny niezbyt chętnie zjadane przez roślinożernego amura białego (Ctenopharyngodon idella) tj. Iris pseudoacorus, Typha latifolia, Ranunculus trichophyllum i grzybienie (Nymphaea sp. ), które w medycynie ludowej były stosowane jako adstringens i obstipans. Jedną z bardziej trujących roślin są grążele (Nuphar sp. ). Wielokrotnie obserwowałem stawy z dużą obsadą amura; po zjedzeniu roślinności miękkiej i twardej ryby na końcu brały się za grzybienie (Nymphaea), jednakże nigdy nie zjadały grążeli. Jednakże chyba najbardziej znaną rośliną z tej grupy jest szalej jadowity (Cicuta virosa) którą otruto Sokratesa i z której wyciąg w dawnych czasach był często stosowaną trucizną. Zawarta w szaleju cykutoksyna powoduje śmierć poprzez uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Zjedzenie już 2–3 g świeżej rośliny stanowi dawkę śmiertelną.

Ponadto różny jest smak poszczególnych organów roślinnych; smak zależy także od ich wieku. Zapewne wielu z nas jadło miękkie, słodkie, lekko aromatyczne dolne partie najmłodszych liści tataraku, podczas gdy reszta rośliny jest niesmaczna; wręcz niejadalna.

Jsou některé vodní či bahenní rostliny pro ryby nebo člověka nechutné nebo doslova jedovaté?
Pravděpodobně je hodně nechutnajících rostlin. Mezi ně patří mimo jiné rostliny, které ani nechce žrát amur bílý (Ctenopharyngodon idella) tj. Iris pseudoacorus, Typha latifolia, Ranunculus trichophyllum a lekníny (Nymphaea sp.), které byly v lidovém léčitelství používané jako adstringens (stahující cévy, podporující hojení) i obstipans (protiprůjmové). Jednou z nejvíce jedovatých rostlin jsou stulíky (Nuphar sp. ). Často jsem pozoroval rybníky s velkou osádkou amurů, po sežrání měkkých i tvrdých rostlin ryby nakonec začaly okusovat i lekníny (Nymphaea), ale nikdy nežraly stulíky. Asi nejvíce známou rostlinou z této skupiny je rozpuk jízlivý (Cicuta virosa), kterou byl otráven Sokrates a jejíž výtažek byl v dávných dobách často používaným jedem. V rozpuku obsažený cikutoxin způsobuje smrt poškozením centrální nervové soustavy. Konzumace 2-3 gramů čerstvé rostliny již je smrtelná dávka.

Poznámka překladatelů: Podle jiných zdrojů se i udává, že Sókrates byl otráven bolehlavem blamatým, Conium maculatum.

Kromě toho je velký rozdíl chuti jednotlivých částí rostlin, záleží také na jejich stáří. Určitě hodně z nás jedlo měkké, sladké, lehce aromatické spodní partie nejmladších listí rákosí, zatímco zbytek rostliny je nechutnající, v podstatě nejedlý.

15/26 I odwrotnie, czy rośliny wodne i bagienne można wykorzystać w kuchni do przygotowania posiłków?
Oczywiście. Wiele roślin było i jest wykorzystywane do celów kulinarnych. Jeśli przejrzymy specjalistyczną literaturę (np. Native American Ethnobotany. Moerman D. E., Timber Pr Inc. 1998) zauważymy, że przed wiekami rośliny wodne i bagienne były ważnym składnikiem ludzkiego menu; szczególnie na przednówku i w latach nieurodzaju. Także współcześnie, prócz ryżu, w celach kulinarnych używanych jest wiele roślin z tej grupy. Bulwy Sagittaria czy orzechy Trapa (T. natans, T. cochinchinensis, T. incisa, T. bispinosa) w biednych azjatyckich regionach wiejskich są ważnym składnikiem menu a w eleganckich restauracjach zapiekane w boczku są podawane są jako przystawki. Jeszcze w XIX wieku, w Polsce, orzechy kotewki zjadano na surowo bądź po ugotowaniu w słonej wodzie. Wcześniej na Podlasiu i Wołyniu orzechami tymi płacono niekiedy dworskie podatki (w dworach wypiekano z nich ciastka) i sprzedawano je na targach. W wielu krajach, szczególnie azjatyckich (Indie, Chiny), różne gatunki rodzaju Trapa były i są specjalnie w tym celu hodowane. Nasiona mielono na mąkę, a następnie wypiekano z nich placki. W południowej Afryce popularną potrawą jest wodnokwiatowy gulasz (Waterblommetjie Brediew) do którego sporządzania stosuje się kwiatostany (kłosy) Aponogeton distachyos w fazie pąków lub kwitnienia. Są one dostępne w sklepach świeże lub konserwowane. Bulwy aponogetonów są spożywane w krajach afrykańskich i azjatyckich. Wiele roślin bagiennych używanych jest do sporządzania sałatek, przystawek lub służą jako przyprawy. W Europie takimi roślinami są Oxycoccus palustris (żurawina), Acorus calamus (tatarak) czy Archangelica officinalis (arcydzięgiel). Ta ostania jest rośliną leczniczą i przyprawową, bardzo znaną i cenioną, uprawianą od dawna w ogrodach przyklasztornych. W kuchni stosujemy ja przede wszystkim, jako roślinę dekoracyjną. Z dojrzałych młodych łodyg, ściętych przed kwitnieniem rośliny, pociętych ukośnie, smaży się doskonałą, pięknie na zielono wybarwioną konfiturę - popularną np. we Francji. Konfitura ta, bardzo aromatyczna, służy do dekoracji tortów, jako dodatek do keksów, wypieków z bakaliami i innych ciast. Nalewki i wyciągi na korzeniu arcydzięgla stosuje się w małych ilościach, jako dodatek aromatyzujący do kremów, napojów, tortów. Liście i korzenie są doskonałym dodatkiem do sałatek, zup, gotowanych jarzyn i sosów. Z uwagi na przyjemny aromat i lekko gorzkawy smak bywa używana do sporządzania likierów. W produkcji popularnej Becherovki stosowany jest – między innymi – wyciąg z kłączy bobrka trójlistnego (Menyanthes trifoliata).

Jako ciekawostkę podam, że 2006 r. z okazji 60-lecia istnienia działu roślin wodnych i bagiennych w naszym ogrodzie botanicznym na corocznym ogólnopolskim spotkaniu Klubu Miłośników Roślin Wodnych odbywającym się pod hasłem "Rośliny wodne w życiu naszych przodków" urządzono przyjęcie na którym podawano dania i napoje sporządzone z tych roślin.

A naopak, lze vodní a bahenní rostliny použít v kuchyni při přípravě jídel?
Samozřejmě. Hodně rostlin bylo a je využíváno pro kulinární účely. Když se podíváme na specializovanou literaturu (np. Native American Ethnobotany. Moerman D. E., Timber Pr Inc. 1998) uvidíme, že před staletími vodní a bahenní rostliny byly důležitou částí lidského menu, zejména v dobách neúrody a v době před novou sklizní. Takže v současnosti, kromě rýže, je pro potravinářské účely používáno hodně těchto rostlin. Hlízy Sagittaria nebo ořechy Trapa (T.natans, T. cochinchinensis, T.bispinosa) jsou v chudých částech asijského venkova základní složkou jídla a v luxusních restauracích zapečené v bůčku jsou pak podávány jako předkrmy. Ještě v 19. století se v Polsku ořechy kotvice (Trapa natans) jedly přímo nebo vařené ve slané vodě. V dřívějších dobách se v Podlasiu (nebo na Volyni těmito ořechy platily panské dávky (na zámcích se z nich pekly koláčky) a prodávaly se na trzích. Ve více zemích, zejména asijských (Indie, Čína) existují různé odrůdy tohoto druhu Trapa a jsou zvláště proto pěstovány. Semena se mlela na mouku a pak se z ní pekly placky. V Jihoafrické republice je oblíbeným jídlem guláš z květů vodních rostlin (Waterblommetjie Brediew) k přípravě kterého se používají květy (klasy) Aponogeton distachyos s poupaty nebo květy. Jsou dostupné v obchodech buď čerstvé nebo konzervované. Hlízy aponogetonů jsou konzumovány v afrických a asijských zemích. Hodně rostlin je používáno k přípravě salátů nebo slouží jako koření. V Evropě jsou takovýmito rostlinami Oxycoccus palustris (klikva bahenní), Acorus calamus (puškvorec obecný) nebo Archangelica officinalis (andělika lékařská). Ta poslední je léčivou rostlinou a kořením, je velmi známá a ceněná, je odedávna pěstována v klášterech. V kuchyni ji používáme především na ozdobu. Ze zralých lodyh, seříznutých ještě před květem, se vyrábí krásně zelený džem (oblíbený např. ve Francii). Tento džem je velmi aromatický a slouží k ozdobě dortů, jako přísada do sušenek, do ořechových moučníků a jiných zákusků. Nálevy a extrakty z kořene anděliky se používají v malém množství jako aromatická přísada do krémů, nápojů a zákusků. Listí i kořeny jsou vynikajícím doplňkem do salátů, polévek, vařené zeleniny a omáček. Vzhledem k příjemnému aroma a lehce hořké chuti bývá používána k přípravě likérů. Při výrobě oblíbené Becherovky se mimo jiné používá např. výluh z vachty trojlisté (Menyanthes trifoliata).

Jako zajímavost uvedu, že r. 2006 při příležitosti 60. výročí existence oddělení vodních a bahenních rostlin v naší zahradě, na každoročním setkání Klubu milovníků vodních rostlin probíhající pod heslem "Vodní rostliny v životě našich předků" byla podávána jídla a nápoje připravené z těchto rostlin.